شته مومی کلم (Brevicoryne brassicae) یکی از مهم‌ترین آفات کلزا و سایر گیاهان خانواده کلم محسوب می‌شود. این آفت در سراسر ایران، از جمله در مزارع کلم، شلغم، خردل، تربچه و بسیاری از علف‌های هرز خانواده چلیپائیان دیده شده و خسارات قابل توجهی به محصولات زراعی وارد میکند.
آستانه فعالیت شته مومی از آستانه رشد کلزا میانگین تا ۵ درجه به مراتب پائین‌تر است و از طرفی شته مومی به دلیل پوشش مومی خود مقاوم به شرایط نامناسب طبیعی بوده و از ۱۳ درجه تا حدود ۳۵ درجه را تحمل میکند. دمای بالای ۴۰ درجه را بیش از ۲ سـاعت نمی تواند تحمل کند و باعث مرگ این حشره می شود. طبق برآوردها این آفت می‌تواند تا ۷۷ درصد باعث کاهش عملکرد وزن دانه و تا ۱۱ درصد باعث کاهش عملکرد روغن دانه کلزا شود.
زیست‌شناسی آفت
در بهار، تخم‌های شته مومی کلم تفریخ شده و شته‌های ماده‌ای به نام شته‌های مؤسس تولید می‌شوند. این شته‌ها در تابستان چندین نسل ایجاد کرده و موجب افزایش سریع جمعیت می‌شوند. هر شته ماده در طول زندگی خود بین ۸۰ تا ۱۰۰ پوره تولید میکند و پوره‌ها به‌زودی شروع به تولیدمثل می‌کنند. این رشد تصاعدی باعث آلودگی شدید مزارع می‌شود. شته مومی کلم در فصل زمستان به‌صورت تخم و حشره کامل روی بقایای گیاهی یا بوته‌های کلزا باقی می‌ماند. با گرم شدن هوا، این آفت تکثیر شده و ظرف دو هفته پس از ظهور اولین شته‌ها، خسارت اقتصادی وارد می‌شود. در صورت کمبود منابع غذایی، شته‌های بالدار ظاهر شده و مهاجرت می‌کنند، که گسترش آفت را تسریع میکند.
شته مومی کلم بین ۱۵ تا ۲۰ نسل در سال تولید میکند و در فصل زمستان نیز در گیاه کلزا فعال می‌ماند. این آفت در دمای ۵ درجه سانتی‌گراد نیز فعالیت دارد و پوشش مومی آن باعث مقاومت در برابر شرایط محیطی سخت می‌شود. این آفت در دماهای بین ۱۳ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد باقی می‌ماند، اما دمای بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد به مدت بیش از دو ساعت باعث مرگ آن می‌شود.
خسارت شته مومی بر کلزا
شته مومی کلم با مکیدن شیره گیاهی از برگ، ساقه، گل و غلاف گیاه، باعث ضعف عمومی گیاه و پیچیدگی برگ‌ها می‌شود. این آفت با استقرار در قسمت‌های انتهایی بوته موجب کاهش کیفیت دانه‌ها و ضعیف شدن گیاه می‌شود. همچنین، ترشحات چسبنده عسلک که تولید میکند، باعث رشد قارچ فوماژین شده که به نوبه خود باعث ریزش دانه‌ها، کاهش عملکرد محصول و اختلال در برداشت مکانیزه می‌شود.
- تأثیر آفت بر غلاف و دانه‌ها
در شرایط آلودگی شدید، تعداد دانه‌ها در هر غلاف به ۳ تا ۵ عدد کاهش می‌یابد، در حالی‌که در شرایط عادی، این تعداد ۲۶ تا ۳۵ عدد است. همچنین، آلودگی باعث تأخیر در شکوفایی غنچه‌ها و متوقف شدن رشد شاخه‌های جانبی می‌شود. بوته‌های آلوده ۲۰ تا ۴۵ روز دیرتر به مرحله برداشت می‌رسند.
- آستانه خسارت اقتصادی
در مرحله ساقه‌دهی، زمانی که ۲۵ میلی‌متر از ساقه‌های اصلی از شته پوشیده شود، کنترل آفت ضروری است. حساس‌ترین زمان آلودگی کلزا به شته، از مرحله تشکیل غنچه تا غلاف‌های اولیه است. در این دوره، با افزایش دما و رشد سریع جمعیت شته‌ها، گیاه بیشترین آسیب را می‌بیند.
از طریق کلینیک مزرعه می‌توانید مرحله رشدی محصول خود را بررسی کنید و از مرحله‌ی کنونی آن مطلع شوید تا به‌موقع اقدامات لازم را انجام دهید.
روش‌های کنترل شته مومی کلزا
برای مدیریت موثر شته مومی کلزا، باید از یک مدیریت تلفیقی آفات استفاده کرد. این روش شامل ترکیبی از روش‌های زراعی، بیولوژیکی و استفاده از ارقام مقاوم است.
- روش‌های زراعی
شته مومی کلزا به علف‌های هرز خانواده چلیپائیان، مانند شلغم وحشی و تربچه وحشی، میزبان می‌یابد. بنابراین، حذف این علف‌ها می‌تواند در کنترل آفت مؤثر باشد.
- استفاده از ارقام مقاوم و متحمل
انتخاب ارقام مقاوم از جمله طلاعیه، لیکورد و اوکاپی می‌تواند کمک به کاهش آلودگی شته مومی کند. همچنین، رقم PF به‌عنوان رقم مقاوم شناخته شده است.
- مبارزه بیولوژیک و استفاده از دشمنان طبیعی
برای کنترل بیولوژیک شته مومی، می‌توان از دشمنان طبیعی مانند لارو مگس سیرفیده، بال‌توری‌های سبز و کفشدوزک‌ها، به‌ویژه کفشدوزک ۷ نقطه‌ای، استفاده کرد. این حشرات به‌طور طبیعی شته‌ها را کنترل می‌کنند.
- مبارزه شیمیایی با شته مومی کلزا
در صورتی که جمعیت شته‌ها با وجود دشمنان طبیعی زیاد باشد، این نشان‌دهنده عدم توانایی دشمنان طبیعی در کنترل آفت است و باید از مبارزه شیمیایی استفاده کرد. چون این آفت ناقل بیماری ویروسی کلم است، سمپاشی باید بلافاصله پس از مشاهده آفت انجام شود تا از ابتلای گیاه به بیماری موزائیک جلوگیری شود. به دلیل اینکه آلودگی به شته از حاشیه مزارع شروع و به تدریج گسترش می‌یابد، بهتر است مبارزه در آغاز آلودگی و قبل از گسترش آن در مزرعه انجام گیرد. برای انتخاب سموم مناسبو مبارزه شیمیایی با شته مومی کلزا باید از سموم سیستمیک و جذبی استفاده کرد تا سم به درستی بر روی شته‌ها اثر کند.
از طریق کلینیک مزرعه می‌توانید به سموم مناسب همراه با روش مصرف دقیق و توصیه‌های کارشناسی دسترسی داشته باشید.
نکات مهم در مبارزه شیمیایی: در مبارزه شیمیایی باید دقت در زمان و نحوه سمپاشی و انتخاب نوع سم و سمپاش رعایت شود تا مؤثرترین کنترل آفت انجام شود. از آنجایی که زمان تشکیل غنچه مرحله حساس آلودگی به شته است، مبارزه باید قبل از باز شدن گل‌ها یا در ساعاتی که فعالیت زنبورهای گرده‌افشان کمتر است، انجام شود.
