آب مایه حیات و نیاز اساسی تمامی مردم و رشد گیاهان و حیوانات است. با توجه به خشکسالی های اخیر و کم آبی در بیشتر مناطق کشور عزیزمان ایران، که به دلیل استفاده نادرست از این منابع بوده است، طبق آمارها ۹۶% آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود. در بین محصولات باغی و زراعی، گروهی از گیاهان هستند که نیاز آبی کمی برای رشد داشته و احتیاج به آبیاری مکرر ندارند مثل زعفران، گل محمدی، کلزا، پسته. باید توجه داشت که کشت این محصولات به دلیل تامین نیاز مردم، ارزش افزوده بالایی را برای کشاورزان و کشور با خود به همراه خواهد داشت.
با کنترل مصرف آب در زمینه منابع آب پنهان می توان گام مهمی در زمینه جلوگیری از هدر رفت آب در ایران برداشت. داشتن اطلاعات کافی در این زمینه می تواند به شما برای افزایش درصد موفقیت در کشاورزی کمک زیادی کند. در زیر برخی از محصولات کم آب بر را با هم بررسی می کنیم:
۱- کشت کلزا:
شاید جالب باشد که بدانید دانه کلزا ۳۰ تا ۴۰ درصد روغن و کنجاله آن حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد پروتئین دارد. این محصول را می توان بین گیاه گندم و جو کاشت که از رشد علف های هرز در مزرعه نیز جلوگیری می کند.
ریشه کلزا با نفوذ در عمق خاک، عناصر مفید و مغذی از عمق آن بیرون کشیده و آفات و علف های هرز را از بین می برد. بنابراین بافت خاک را اصلاح کرده و باعث آماده شده زمین برای کشت بعدی و افزایش ۳۰ درصدی رشد و عملکرد محصول بعدی میشود. همچنین از کنجاله آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده می شود. گیاه کلزا پس از سویا و نخل روغنی به عنوان سومین گیاه روغنی جهان شناخته می شود به همین دلیل محصول، کشاورزانی که اقدام به کشت کلزا می کنند، در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت کلزا مورد حمایت دولتی قرار خواهند گرفت.
زمان کاشت:
بهترین زمان برای کشت کلزا از نیمه مهرماه تا پیش از ۲۰ آبان ماه می باشد. بهترین تراکم این دانه روغنی، ۶۰ تا ۸۰ بوته در متر مربع است و تراکم کمتر از ۲۰ بوته در متر مربع و یا بیشتر از ۱۰۰ بوته در متر مربع باعث کاهش عملکرد خواهند شد. اما به طور کلی هر چه رقم محصول کشت شده دیررس تر باشد، مدت زمان بیشتری از زمین تغذیه کرده و پتانسیل عملکردی بالاتری خواهد داشت.
آب و هوا کاشت:
گیاه کلزا به تنوع آب و هوایی وسیعی سازگار است. با وجود به اینکه این گیاه به مناطق معتدل و گرم تعلق دارد، اما برخلاف سایر بذرهای روغنی، در مکان های معتدل و سردسیر نیز به خوبی رشد می کند. به دلیل زیاد بودن تنوع گونه های آن، رقم هایی وجود دارد که در آب و هوای مرطوب و تا حدی خشک نیز رشد می کنند.
بافت خاک کاشت:
گیاه کلزا نسبت به انواع مختلفی از خاک ها کاملا سازگار می باشد، اما مناسب ترین آنها خاکی با زهکشی مناسب و غنی با مواد آلی است. خاک های شنی معمولا به دلیل عدم نگهداری رطوبت برای رشد کلزا مناسب نیستند. این گیاه همچنین در خاک های شور یا قلیایی نیز به خوبی رشد نمی کند. بنابراین برای کاشت مطلوب کلزا، انتخاب صحیح خاک و بستر مناسب بذر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
۲- کشت گل محمدی:
یکی دیگر از گیاهان کم آب برای کشاورزی گل سرخ یا محمدی، گیاهی بومی ایران است که تا حدود ۳۵۰ سال پیش به جز ایران در جایی رویش نمی یافت. این محصول، مقاوم به کم آبی، آفت ها و بیماری ها است که علاوه بر خواص درمانی خود، باعث اشتغال زایی، ارزش صادراتی و جذب گردشگری می باشد.
فرآورده هایی مانند: غنچه خشک، گلاب و اسانس گل محمدی، افزون بر عرضه در بازارهای داخلی، قابلیت صادرات به تمام کشورهای جهان را دارا می باشد. گلاب و اسانس این محصول هر ساله به کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و انگلستان صادر می شود.
زمان کاشت:
از سال سوم پس از کشت این محصول، برداشت آن حدود سه تا نه سال بعد انجام می شود. این گیاه دوره گلدهی کوتاهی دارد و معمولا تنها یک بار در سال گل می دهد. زمان باز شدن این گل ها در هر منطقه بین ۲۰ تا ۳۰ روز و معمولا از اوایل اردیبهشت تا تیرماه به طول می انجامد. اما هر گل حداکثر یک روز دوام دارد و پس از آن رنگ گلبرگ ها سفید میشود و با کمی باد پر پر شده و بر زمین می ریزد. برداشت این محصول بهتر است پیش از طلوع خورشید و در هوای خنک صبحگاهی به سرعت انجام شود و گل ها پیش از پژمرده شدن به محل فرآوری محصول انتقال یابند.
خاک مناسب:
گل محمدی در بسیاری از خاک ها خوب رشد میکند، اما مناسب ترین خاک برای پرورش آن خاک های زهکشی شده با PH بین ۶٫۵ تا ۷٫۵ است. زیرا خاک های اسیدی موجب کاهش رشد و عملکرد گیاه گل محمدی می شوند. کشت این محصول در زمین های سنگلاخی و شیبدار و مناطق کوهپایه نیز امکان پذیر است.
۳- کشت زعفران:
زعفران گیاهی گرمسیری است که در مناطق معتدل با تابستان های گرم و خشک به خوبی رشد می کند و از گیاهان مهم برای کشت تابستانه کم آب به شما می رود. اگر چه این ممکن است در همه شرایط صادق نباشد، به طوری که در شهر همدان که از شهرهای سردسیر ایران محسوب می شود، کشت و زراعت زعفران به صورت مطلوبی نتیجه داشته است.
زمان مناسب:
زمان مناسب برای کشت زعفران، مرداد ماه تا مهر ماه است. زعفران پس از کاشت به مدت ۴ تا ۷ ماه (در برخی مناطق حتی تا ۱۰ ماه) در زمین باقی مانده و محصول می دهد. بنابراین نیازی به کاشت مجدد زعفران در سال های بعدی وجود ندارد. با شروع فصل گرما برگ های آن زرد و خشک شده و پیاز زعفران به خواب می رود. بنابراین زمین ها و محیط گرم و خشک برای کشت این محصول کاملا مناسب است. به طور کلی دوره فعالیت پیاز زعفران را می توان تقریبا از آبان ماه تا اردیبهشت دانست.
خاک مناسب:
بهترین خاک برای کاشت زعفران خاک شنی-رسی است که مقدار کمی آهک نیز داشته باشد. زیرا زعفران در زمین های رسی، شور یا خیلی شنی رشد خوبی ندارد. خاک این مزرعه باید حاصلخیز و شیرین بوده و از علف های هرز کاملا پاک شود. بهترین PH برای کاشت زعفران بین ۷ تا ۸ می باشد. نکته بسیار مهم این است که کاشت زعفران در زمینی باید انجام شود که از چند سال گذشته در آن زعفران کاشت نشده باشد.
۴- کاشت جو:
جو یکی از سازگارترین انواع غلات است که نسبت به گندم در برابر خشکی مقاومت بیشتری دارد. بنابراین در آب و هوایی که آب عامل محدود کننده ای برای کاشت گندم محسوب می شود، جو می تواند بیشترین محصول را به ثمر دهد.
آب و هوای مناسب:
جو با گستره وسیعی از آب و هوا سازگار می باشد، اما رشد این محصول در مناطق خشک و نیمه خشک مطلوب تر است. این محصول در مقایسه با گندم نسبت به سرما حساس تر است، پس ممکن است کاشت جو پاییزه در مناطق سردسیر نتیجه مطلوب نداشته باشد.
زمان کاشت:
زمان مناسب کاشت جو تقریبا اواسط مهر ماه تا اواخر آبان ماه است و معمولا به دو صورت بهاره یا پاییزه کاشت می شود. البته لازم است که به آب و هوای منطقه نیز توجه شود و اگر گرمای هوا بالا باشد، نباید کاشت جو انجام شود. جوی بهاره به سرما حساس است، بنابراین در بهار کاشته می شود. اما نوع پاییزه که در فصل پاییز کاشت می شود، تا فرا رسیدن بهار سنبله تولید نخواهد کرد.
خاک مناسب:
زمینی که برای کاشت جو انتخاب می شود، باید نرم، سبک، مغذی و دارای زهکشی مناسب باشد و به خوبی تهویه شود. بهترین خاک برای این منظور، خاکی با بافت متوسط یا لومی (ترکیبی از رس، شن و سیلت) و میزان PH بین ۷ تا ۸ می باشد. جو نسبت به سایر غلات در برابر شوری خاک، چه در مرحله جوانه زدن یا در مراحل دیگر مقاومت بالایی از خود نشان می دهد.
۵- کاشت پسته:
پسته محصولی بسیار ارزشمند و از خوراکی های محبوب در سراسر جهان است که برخی تصور می کنند که پرورش این محصول کاری دشوار است، در حالی که سخت در اشتباه هستند. پسته هم می تواند از گیاهان کاشت تابستانه کم آب باشد و هم در دسته گیاهان کم آب برای کشاورزی قرار می گیرد.مناطق مناسب برای کاشت پسته، مکان های نیمه خشک بیابانی ایده آل هستند. گیاه پسته ترجیح می دهد که دمای هوا بالاتر از ۳۷ درجه باشد و با مناطق مرتفع چندان سازگار نیست. از طرفی مناطق مرطوب نیز برای پرورش پسته مناسب نمی باشد.
زمان مناسب:
وقتی اقدام به پرورش این محصول می کنید تا هنگامی که به محصول مناسب خواهد رسید، تقریبا به حدود ۵ تا ۸ سال زمان نیاز دارد. اما با توجه به ارزش بالای این محصول و توانایی صادراتی آن، ارزش صبر کردن را خواهند داشت. جهت کاشت پسته می توانید از دانه پسته استفاده کنید، اما اگر تمایل دارید که در زمان کوتاه تری به نتیجه برسید، بهتر است از نهال پسته استفاده کنید.
بهترین زمان برای کاشت نهال این محصول، در فصل پاییز و پس از به خواب رفتن نهال آن است. زمان کاشت نهال در پاییز باید طوری برنامه ریزی شود که ریشه این نهال پیش از رسیدن یخبندان با محیط جدید خود سازگار شود. اما در مناطق سردسیر بهتر است نهالکاری پس از سپری شدن یخبندان انجام شود.
خاک مناسب:
بهترین محل برای پرورش پسته مکانی است که نور خورشید به طور کامل به مزرعه بتابد. پرورش این محصول به خاک مغذی و حاصلخیز نیاز دارد و ضروری است که میزان PH و اسیدی و بازی بودن خاک با دقت تنظیم شود. پسته معمولا به خاک های تقریبا خنثی و PH بین ۷ تا ۷٫۵ علاقه مند است.
با توجه به آنچه که در بالا گفته شد با شناخت کافی و دقیق گیاهان و روش کاشت و پرورش آنها دیگر کم آبی و خشکسالی عامل تهدید کننده ای در جهت کاهش بازار کشاورزی نخواهد بود. با امید اینکه در آینده نچندان دور با رسیدگی به کم آبی در حوزه کشاورزی و حل مشکلات مناطق گامی بلند در عرصه تولید محصولات کشاورزی برداریم.
