امروزه به دلیل کاهش نزولات آسمانی، مصرف بی رویه منابع آبی و خشکسالی نزدیک به دو دهه است جغرافیای ایران و منطقه تحت تاثیر قرار گرفته است. با توجه به این مسئله استفاده از روش کشت نشایی به دلیل کاهش ۲مرحله ی آبیاری راهکار مناسبی برای استفاده بهینه از آب است.
نشاء، گیاه کوچکی است که قسمتی از دوره رشد خود را در محیطی با نور و دمای کنترل شده میگذراند و پس از مساعد شدن آب و هوا به زمین اصلی منتقل می شود. به عمل انتقال و کاشت نشاء در زمین اصلی نشاکاری گفته میشود.
هدف اصلی از نشا کاری تسریع فرایند تولید و کشت محصول از طریق تولید گیاهچه های سالم و قوی و در نهایت عرضه زودتر محصول به بازار مصرف، می باشد. حالت کلی و عمومی به این صورت است که بذر، تقریبا یک ماه زودتر از شروع کشت اصلی، در گلخانه یا محیط خزانه کاشته می شوند تا گیاهچه های سالم و قوی سه تا چهار برگی تولید شوند. سپس در صورت مهیا شدن شرایط محیطی به زمین اصلی، منتقل می شود.
مزیت های نشاکاری:
نشا کاری چندین مزیت هم دارد که به آن ها اشاره می کنیم:
کوتاه شدن دوره رشد / کاهش هزینه های وجین و تنک کردن محصول / استفاده از مزایای اقتصادی ارائه محصول نوبرانه به بازار / کاهش علف های هرز و مدیریت آسان آن ها / مدیریت آسان آفات و بیماری در مراحل اولیه رشد / رشد سریع و افزایش راندمان محصول / یکنواختی سبزینگی و تراکم مزرعه / مدیریت مناسب نهاده هایی نظیر کود، سموم، بذر و آب / گیاهچه از شرایط آب و هوایی نامساعد در امان میمان
انواع بستر های نشاکاری:
نشا را میتوان با توجه به شرایط آب و هوایی در شاسی، گلخانه، تونل پلاستیکی، خزانه معمولی یا خزانه هوای آزاد پرورش داد. اگر گیاه مورد نظر نسبت به جابه جایی حساست داشته باشند، میتوان دانه ها را مستقیم در گلدان هایی گیاهی به نام تورب کاشته شود و وقتی در خاک قرار میگیرند به تدریج نرم شده و با خاک مخلوط میشود. اگر کاشت در سینی نشا هم انجام شود بایداز سطح زمین بالاتر قرار گیرد تا ریشه های خارج وارد زمین نشوند و در انتقال به مشکل برنخورد.
بسترهای دارای پرلیت نرم، ورمیکولیت و پیت ماس بهترین بستر برای تولید نشاء می باشند. همچنین کوددهی به نشاءها در بستر کاشت برای ریشه زایی بهتر، سفت شدن ساقه و پهن شدن برگ های نشاء، ضروری است. برای آسیب کمتر نشاء و تثبیت بهتر آن باید نشاکاری در زمان مناسب انجام و تا مرحله رشدی مناسب در محل اولیه باقی بماند. در ایـن مدت باید از هرس و خشک شدن ریشه و اندام هوایی جلوگیری کرد.
بهترین محیط کشت جهت تولید نشا، محیطهای بدون خاک می باشد. معمولا محیط های تجاری دارای پیت ماس یا کوکوپیت و پرلیت و یا ورمی کولایت می باشند. نسبت قابل توصیه برای مخلوط کشت، شامل: ۷۰ درصد پیت و ۲۰ درصد پرلیت و ۱۰ درصد ورمی کمپوست می باشد.
اجزای بهترین محیط کشت نشا:
♦ پیت ماس، ماده پایه ای مخلوط میباشد.
♦ ورمی کمپوست، دارای مواد غذایی و همچنین نگهدارنده رطوبت و دارای زهکش مناسب است.
♦ پرلیت، جهت ایجاد تهویه و زهکشی مناسب است.
مزایای استفاده از کوکوپیت
کوکوپیت راحت تر از پیت ماس رطوبت می گیرد و دارای مقدار ناچیزی عناصر غذایی است. پس باید در تغذیه کودی قبل نشاکاری دقت شود زیرا نمی تواند نشا را از هنگام سبز شدن تا انتقال، تغذیه کند.
زمان مناسب نشا کاری:
نشاکاری باید صبح زودهنگام یا عصر ها هنگام غروب خورشید یا در هوای ابری که شرایط مناسب تر است انجام شود. چون خنک بودن هوا باعث کاهش تعرق گیاهچه و کمتر شدن احتمال خشک شدن نشا میشود.
مشکلات خزانه با تراکم بالا نشا:
تراکم بالای کشت در خزانه منجر به رقابت نوری شدید بین نشاها خواهد شد. علاوه بر افزایش ارتفاع بوته، علفی شدن و نازک شدن آن را نیز به دنبال دارد. مسلما رشد رویشی این چنین گیاهانی در زمین اصلی بخوبی انجام نشده و از پتانسیل خوبی جهت تولید محصول برخوردار نخواهند بود. با توجه به موارد ذکر شده، می توان نشاء مرغوب را در ظروف کاشت با استفاده از محیط کشت مناسب ، تولید نمود و با موفقیت بالایی به زمین اصلی منتقل نمود.
مشخصات نشا مرغوب:
جهت تهیه نشاهای مرغوب، بذر آنها از برندهای معتبر که عاری از آفات و بیماری ها است تهیه شده باشند. نشا بایستی دارای ساقه ضخیم برای عمود نگه داشتن گیاه باشد. طوری که با زدن ضربه به پهلوی نشا، به صورت فنری به جای خود برگردد و چوبی بودن آن حس شود.
مشخصات ظاهری نشای مرغوب
♦ طول نشا بین ۱۲ تا ۱۷ سانتیمتر باشد
♦ تشکیل نشدن رنگ ارغوانی در ساقه
♦ ریشه ها به رنگ سفید رنگ باشند
♦ نشا بدون زردی و علایم کمبود عناصر غذایی باشد
۵ تا ۸ هفته قبل از انتقال نشا به زمین اصلی، کار آماده سازی بستر گلخانه و کشت بذور در گلخانه انجام می شود. برای پرورش نشا ایده آل و تولید نشا مرغوب در گلخانه تا جای ممکن از بذور مورد اطمینان با مشخصات مناسب تهیه کنید.
آیا برای تمامی گونه ها می توان از روش نشا کاری استفاده کرد؟
خیر برای برخی گونه ها نشاکاری توصیه نمی شود(سیب زمینی، گندم و جو و…). همیشه این نگرانی وجود دارد که هنگام انتقال نشاء به زمین اصلی، به گیاهچه ها و نشاها، تنش زیادی وارد شود.
مقاوم سازی نشا قبل از ورود به زمین اصلی:
گیاهچه ها و نشاهایی که در گلخانه و شرایط کنترل شده، پرورش می یابند معمولا هنگام انتقال نیاز به یک دوره مقاوم سازی دارند. مقاوم سازی یعنی گیاه به تدریج تحت تنش ملایمی از خشکی یا سرما قرار می گیرد تا تحمل گیاه افزایش بیابد.
مقاوم سازی نشا در واقع آماده سازی و انتقال به مرور گیاه از گلخانه به شرایط مزرعه ای خواهد بود جوری که باعث ایجاد تنش در ریشه ها و سیستم دفاعی گیاه نشود. دوره مقاوم سازی از ۳ الی ۳۰ روز طول خواهد کشید. از روز ۲۱ام پس از کاشت به تدریج انجام میشود بطوری که با افزایش دما و آبیاری کمتر و شدت نور بیشتر نشا را به محیط بیرون عادت می دهیم.
عمق کشت بذر:
عمق کشت از ۳ تا ۵ میلیمتر می باشد. بهتر است بذور کشت شده را با لایه ای از ورمی کولایت پوشش داد که در عین سبکی، باعث حفظ رطوبت و بهتر سبز شدن بذر ها می گردد.
شرایط محیطی تولید نشا:
دما: حداقل دما برای جوانه زنی ۷ درجه سانتیگراد است. بهترین جوانه زنی در نشا کاری در دمای بین ۱۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد اتفاق می افتد. رشد گیاهچه ها نیز در دمای ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتیگراد صورت می گیرد. در دماهای بالا معمولا نشاها، لاغر و قدبلند و در نتیجه بی کیفیت می شوند.
نیاز نوری: بذور صیفی جات در تاریکی، بالاترین درصد جوانه زنی را دارند. معمولا پس از جوانه زنی، با ایجاد سایبان و کاهش نور به میزان ۳۰ تا ۴۰ درصد، می توان رشد خوبی را بدست آورد. در صورت کم گیاهچه ها بلند و لاغر و یا زیاد بودن نور گیاهچه ها کوتاه و نامرغوب می شوند.
آبیاری:
هنگامی که سطح خاک و ریشه، خشک و شکننده باشند و گیاهان در حال پژمردگی باشند آبیاری هر روز در زمان خنکای اوایل صبح لازم است. در صورت استفاده از آب با شوری کم در دو هفته اول، جوانه زنی و رشد بعدی نشاها بهتر خواهد بود.
هرگز نشاها در غروب یا شب آبیاری نشوند . مهلت آبیاری از صبح هنگام طلوع تا ساعت ۳ بعدازظهر می باشد. خارج از این دامنه آبیاری انجام نشود. بایستی اندام هوایی گیاه، طی شب خشک باشد تا از مرگ گیاهان، قارچی شدن و بیمار شدن گیاه، جلوگیری شود.
بهداشت خزانه:
معمولا مبارزه با بیماری به دلیل زمان کم ۵ یا ۶ هفته ای در خزانه میباشند، امکانپذیر نمیباشد. پس بایستی پیشگیری انجام گیرد. استفاده از تجهیزات نو در حد امکان، تهویه خوب گلخانه و در صورت مشاهده بیماری مرگ گیاهچه ها از سموم کاپتان و فربام استفاده شود.
تغذیه نشا:
۱- قبل از جوانه زنی باید از هیومیک اسید ها استفاده شود. در دوره ی ده روزه ی اول جهت افزایش رشد گیاه از فسفر و ازت به نسبت بیشتری نسبت به سایر عناصر استفاده می شود. آهن به دلیل موثر بودن در تشکیل کلروفیل یک عنصر لازم در این مرحله است، زیرا روی رشد و سبزینگی گیاه تاثیر میگذارد.
۲- در مرحله بعد تغذیه از لحظه شروع جوانه زنی اولین بذر تا زمانی که کل بذرهای کاشته شده جوانه بزند. در این مرحله باید روی تقویت ریشه تمرکز شود. برای دستیابی به این منظور، درصد فسفر در ترکیب استفاده شده بیشتر باشد.
۳- در واقع اصلی ترین مرحله ی تغذیه پس از جوانه زدن بذر ها شروع میشود و باید از تمامی عناصر استفاده می شود تا تعادل حفظ گردد. اما بیشترین عناصر مصرفی پتاسیم و فسفر است زیرا این دو عنصر موجب افزایش ضخامت ساقه میگردد.
سولفات منیزیم محلول در آب آبیاری نیز در کل دوره تغذیه ای هر هفته باید استفاده گردد.
بیماری های احتمالی موجود در خزانه و نشا کاری
۱- پژمردگی فوزاریومی: این بیماری در هر شرایطی اتفاق می افتد و معمولا فرصتی برای مبارزه نمی باشد. کنترل موثر وجود ندارد و گیاهان آلوده برای جلوگیری از انتقال بیماری به باقی نشاها باید ریشه کن شوند.
۲- بوتریتیس: کنترل این بیماری سخت است و باید تهویه و زهکشی خوب و کاهش وجود توده های آب در سطح گلخانه یا سینی های کاشت و مصرف تیرام و سایر قارچ کش ها رعایت کرد.
۳- مرگ گیاهچه: این بیماری با اجتناب از آبیاری پاششی روی گیاهان، تهویه و زهکش خوب و مصرف قارچ کشهای سیستمیک قابل کنترل و پیشگیری است.
با توجه به موارد بالا و رعایت آنها میتوانید به راحتی نشا های خود را رشد دهید یا در انتخاب و انتقال خود موقع خرید دقت کافی را داشته باشید.
