گیاهان، هم مانند انسان ها برای رشد و نمو خود نیاز به یک سری از عناصر اصلی و مکمل دارند که گیاهان عناصر اصلی را از طریق سیستم های ریشه ای یا برگ هایشان به اشکال مختلف جذب می کنند. به عنوان اولین منبع خاک حاوی مقادیر زیادی از تمام عناصر است، اما فقط درصد بسیار کمی از این مقادیر برای رشد گیاهان مفید هستند، که این حد مورد نیاز گیاهان را حد بحرانی یا حد مطلوب می نامند. در صورتی که مقدار عناصر از این حد کمتر باشد علائم کمبود مشاهده شده و در صورتی که عناصر بیشتر از این مقدار باشد باعث سمیت در گیاهان می شود.
عناصر مورد نیاز گیاهان
گیاهان برای رشد طبیعی و تکمیل چرخه زندگی خود به ۱۷ عنصر احتیاج دارند. که این عناصر شامل نیتروژن ، فسفر ، پتاسیم ، کلسیم ، منیزیم ، گوگرد ، بور ، کلر ، آهن ، منگنز ، روی ، مس ، مولیبدن، نیکل و سه عنصر غیر معدنی کربن، هیدروژن و اکسیژن نیاز دارند.
دسته بندی عناصر مورد نیاز گیاه
این عناصر را میتوان بیشتر بر اساس غلظت های نسبی که معمولاً در بافت های گیاهی یافت می شود ، به دو بخش کلان (ماکرو) یا ریز مغذی ها (میکرو) تقسیم کرد.
عناصر ماکرو:
عناصر ماکرو براساس نیاز گیاهان خود به دو دسته ماکرو اولیه که شامل نیتروژن ، پتاسیم و فسفر است. ودسته دوم عناصر ماکرو ثانویه شامل کلسیم ، منیزیم و گوگرد تقسیم میشوند.
ریز مغذی ها یا عناصر میکرو شامل کلرید ، آهن ، بور ، منگنز ، روی ، مس ، مولیبدن و نیکل هستند.
عناصر میکرو:
عناصر میکرو در خاک و گیاهان به مقدار بسیار کمی وجود دارد، اما نقش آنها به همان اندازه مواد مغذی اولیه (ماکرو) مهم است. کمبود یک یا چند ریز مغذی می تواند منجر به کاهش در رشد، عملکرد و کیفیت محصولات زراعی شود.
در برخی خاک ها مقدار کافی عناصر میکرو برای تأمین نیاز گیاه جهت رشد سریع و تولید مناسب وجود ندارد. بنابراین جهت جبران این کمبودها می توان از کودهای حاوی این عناصر برای رشد سریع و عملکرد مناسب به شکل محلول پاشی شاخ و برگ با آگاهی کافی از غلظت های عنصری استفاده نمود.
نیتروژن
نقش این عنصر برای گیاه بسیار ضرورری است چون به طور مستقیم در رشد و عملکرد گیاه نقش دارد. نبود یا کمبود این عنصر باعث کاهش رشد، زردی و کوچک شدن برگ ها و ضعف در برگ های پیر، ریزش پیش از موقع برگ ها میشود.
پتاسیم
این عنصر در مکانیسم جذب آب در اندام های گیاه توسط سلول ها دخیل است و باعث فعال کردن آنزیم گیاهی از جمله ساخت کلروفیل و آنزیم های تنظیم کننده رشد، تنظیم روابط آبی و انرژی، انتقال مواد ساخته شده گیاهی، جذب ازت و فسفر و پروتئین و سنتز نشاسته میشود.
کمبود پتاسیم در گیاه باعث کاهش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری، ضعيف و کوتاه و کوچک شدن گیاهان، متوقف شدن رشد ساقه اصلي و شاخه‌ها، زردی برگ های پیر و سوختگی انتهای برگ ها میشود.
فسفر
در فتوسنتز گیاهان و جوانه زدن بذر ها نقش دارد البته باعث تسریع رشد ریشه و رسیدن میوه و دانه نیز می شود. این عنصر برای انجام تقسیم سلولی و رشد بافت ها ضروری است و وجود مقدار مشخصی از آن در گیاه اهمیت زیادی برای ادامه دوام گیاه دارد.
کمبود فسفر در گیاه با توقف رشد و یا به علت انتقال فسفر از برگ های پیر به برگ های جوان، کمبود آن منجر به ریزش برگ های پیر میگردد. یکی دیگر از علائم کمبود فسفر گاهی باعث تجمع مواد قندی در برگ و ساقه شده و منجر به قرمز رنگ شدن آنها میشود.
گوگرد
این عنصر جز اصلی پروتئین های ساخته شده در گیاه است و در فرآیند های فتوسنتزی نقش اساسی دارد. کمبود این عنصر باعث بروز علائمی در برگ گیاه مثل کمبود نیتروژن شامل کاهش رشد، زردی و کوچک شدن برگ ها و ضعف در برگ های پیر و ریزش بی موقع آنها میشود.
کلسیم
از اصلی ترین عنصر موجود در ساختمان گیاهان محسوب می شود و در تشکیل دیواره و غشا سلولی حضور دارد تا قابلیت انعطاف پذیری گیاه و استحکام و کیفیت میوه به بهترین شکل ممکن صورت گیرد. حضور این عنصر مانع از بیماری های فیزیولوژیکی میشود ولی در پی کمبود این عنصر نقاط سفید و شفاف بر روی نوک و مابین رگبرگ ها به وجود می آید به علاوه برگ های جوان نزدیک به شاخه بد شکل شده و چروکیده میشود، نوک برگ ها به طرف بالا پیچیده و حاشیه های آن ها نامنظم و پاره پاره و لوله میشود.
کمبود کلسیم در سیب زمینی به صورت لکه های سیاه رنگ با حالتی سوخته، در گیاه میخک باعث چرخش نود درجه ای برگ‌ها نسبت به حالت عادی، در گوجه فرنگي باعث پوسيده شدن یا سوختگی ميوه‌هاي انتهايي و یا پوسيدگي گلگاه، در کاهو سوختگي لبه برگ ها، ايجاد لکه‌هاي فرو رفته در گلگاه فلفل، قلب سياه کرفس و در بسیاری از گیاهان باعث بد شکلی و بی مزه شدن میوه ها میشود.
منیزیم
از جمله عناصری است که در کلروفیل وجود دارد و سازنده سبزینه در گیاهان وجود دارد. وجود این عنصر باعث سنتز پروتئین، تنفس گیاه و افزایش میزان روغن تولیدی در درختانی مثل بادام و گردو میشود. عدم وجود این عنصر باعث کاهش قدرت گیاه و اندازه برگ ها میشود. فاصله بین رگبرگ ها را کاهش میدهد، حاشیه برگ ها زرد شده و حالت سوخته به خود میگیرد این عارضه ابتدا روی برگ های مسن تر گیاه اتفاق میافتد.
آهن
یکی دیگر از عناصری که در تولید کلروفیل، تنفس و فتوسنتز گیاهان نقش دارد آهن است که عدم وجود آن باعث زرد شدن برگ ها در گیاه شده ولی رگبرگ ها تغییری نکرده و همچنان سبز باقی می ماند که این روند ابتدا روی برگ های جوان ظاهر میشود.
منگنز
از عناصر ریزمغذی در گیاهان است که نقش اساسی در تشکیل کلروپلاست و همچنین سیستم‌های آنزیمی گیاهان داشته و مصرف کود سولفات منگنز موجب بهبودی فتوسنتز در گیاهان و افزایش تولید محصولات خواهد گردید. این عنصر همچنین در واکنش های انتقال الکترون نقش بسزایی دارد. از جمله خسارت هایی که کمبود این عنصر روی گیاه میگزارد باریک و ضعیف شدن برگ ها و ایجاد لکه هایی روی گیاهان موجود در خاک های آلی و خاک های دارای واکنش قلیایی است.
مس
از عناصر ریز مغذی یا میکرو مهم دیگر در گیاه که باعث مرگ جوانه های انتهایی در مرکبات و چروک و خمیده شدن رگبرگ ها، ترکیدن پوست میوه و ترشح صمغ روی میوه که در ادامه داشتن این روند میوه ها بسیار کوچک شده و باکتری و آفت را به سمت خود جلب میکند. این گیاه در سنتز کلروفیل نقش داشته و مثل کاتالیزور در فتوسنتز و تنفس است.
روی
عنصر روی کاتالیزوری فعال کننده است که در فرآیند ساخت و تجزیه پروتئین ها نقش دارد همچنین در فرآیند های ساخت عناصری که باعث رشد طولی شاخه میشوند هم سهیم است. اما در ادامه بروز کمبود عنصر روی در درختان از تاخیر در باز شدن جوانه های رویشی و زایشی، ریز برگی و کم برگی و کوچک شدن میان گره های سرشاخه شروع خواهد شد.
بور
عنصری که باعث رشد و فعالیت بافت ها، زنده ماندن دانه گرده و رشد لوله آن و همچنین باعث افزایش طول عمر باروری تخمک ها میشود که در نتیجه بروز کمبود بور روی گیاه باعث سیاه شدن جوانه های روینده و بافت های مریستمی، خشکی و زردی برگ ها و گل ها میشود.
مولبیدن
در تغذیه نیتروژن دخالت داشته و ماده سازنده نیترات ردوکتاز و همینطور در ساختار آنزیم نیتروژناز سهیم بوده که قاعدتا کمبود مولیبدن باعث کمبود نیتروژن نیز می شود.
کلر
عنصری که در تنظیم تورژسانس برخی از گیاهان همراه با یون پتاسیم، فتوسنتز و انتقال الکترون ها از آب به کلروفیل تاثیر داشته و کمبود آن باعث پژمردگی، پیچ خوردگی، برنزه شدن برگ و کاهش رشد در کشت گلخانه ای میشود.
با توجه به علائم و شناخت عنصر کمبودی میتوان از کود های دقیقی با درصد صحیح و اندازه درست آن با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و نوع خاک زمین البته در تشخیص دقیق کمبود ها، میزان مورد نیاز لازم از کود به اندازه ای که علائم در درختان و گیاهان برطرف شود و از طرفی باعث مسمومیت در آن نشود را به میتوان با آزمایش خاک بدست آورد و بعد اقدام به کوددهی کرد.
در این راستا سامانه مزرعه به عنوان جامع ترین و بزرگترین اپلیکیشن دستیار کشاورز اقدام به کمک به شما کشاورزان و باغداران عزیز کرده تا سهم بزرگی از رو دوش شما برداشته و در راه تولید محصولات با صرفه اقتصادی و سالم همراه قدم به قدمتان باشد.
