گیاه انگل گل جالیز که در بین کشاورزان به “سرطان” معروف است. این علف هرز گیاهی علفی، انگلی، یکساله یا چندساله میباشد که به صورت گل های زیبا در مزارع مناطق گرم و خشک سراسر جهان و در کشورهای اطراف دریای مدیترانه و غرب آسیا دیده میشود.
این گیاه فاقد ریشه های باریک و نازک میباشد و نمیتواند آب و مواد غذایی را از خاک جذب کند به همین دلیل بر روی ریشه گیاهان زراعی و جالیزی زندگی انگلی دارد. گل جالیز به علت برقراری ارتباط قوی با ریشه گیاهان زراعی، با جذب آب و مواد غذایی از گیاه میزبان سبب کاهش رشد و عملکرد،پژمردگی و نهایتا مرگ آن میشود.
مقدار خسارت حاصل از اين گیاه انگلی بسته به شدت آلودگی، نوع میزبان و گونه گل جالیز ۵ تا ۱۰۰ درصد گزارش شده است.
دامنه میزبانی انگل گل جالیز در میان گیاهان دو لپه ای وسیع میباشد. گل جالیز در کشت های آفتابگردان، بادمجان، گوجه فرنگی، توتون، عدس، باقلا، نخود، کلزا و هویج دیده شده است. در مناطق آلوده بیش از ۷۰ درصد به محصول گوجه فرنگی خسارت می زند . کنترل آن بسیار مشکل است و خسارت این علف هرز به حدی است که بسیاری از کشاورزان محصول گوجه فرنگی خود را رها می کنند.
شکل شناسی
گل جالیز گیاهی یکساله، سفید تا زرد مایل به قهوه‌ای به ارتفاع ۱۵ تا ۵۰ سانتی متر است. ساقه گوشتی و برگ‌های فلس مانند دارد. تعداد زیادی از گل‌های زیبا به شکل گل میمون و رنگ زرد مایل به بنفش و گاهی ارغوانی، در طول ساقه تشکیل می‌دهد. لازم به ذکر است که این گیاه فاقد کلروفیل بوده و به وسیله بذر تکثیر می‌یابد. گل جالیز به حالت انگلی روی ریشه بعضی گیاهان به سر می‌برد. میوه کپسولی شکل و حاوی حدود ۵ تا ۵۰ عدد بذر است. گل جالیز به حالت انگلی روی ریشه بعضی گیاهان به سر می‌برد. عمق ریشه‌ها در گل جالیز بسته به عمق ریشه‌های گیاه میزبان متفاوت است.
خسارت
بذر گیاهان میزبان در هنگام جوانه زدن و رشد از خود ماده ای تولید می کنند که نقش تحریک کنندگی در جوانه زنی بذر های گل جالیز دارد. ریشه چه به طرف ریشه گیاه میزبان رشد میکند، به آن می‌چسبد و از آن آب و مواد غذایی می‌گیرد.
گل انگلی جالیز به سمت سطح زمین ساقه تولید میکند که به صورت شاخساره مارچوبه ای ظاهر میشود. در همین هنگام ریشه اصلی انگل، ریشه‌های ثانویه تولید و رشد بیرونی پیدا میکند تا ریشه بوته‌های دیگر را آلوده کند. ساقه‌های گل جالیز به رشد ادامه میدهند، گل و بذر تولید می‌کنند و به مدت کمتر از دو ماه بعد از ظهور ساقه‌ها، بذرها بالغ، و سپس منتشر می‌شوند.
کنترل
- کنترل شیمیایی این عامل خسارت زا با علف کش ها بسیار دشوار است. مبارزه شیمیایی با علف‌کش‌‌ها علیرغم توصیه، مصرف بسیار محدودی دارد.
- تاکنون دو نوع علف‌کش برای کنترل علف هرز گل جالیز در صیفی جات ثبت شده و به کشاورزان توصیه شده است. سم سولفوسولفورون به مقدار ۳۵ گرم در هکتار در دو نوبت ۴۰ و ۶۰ روز بعد از نشاکاری باعث کاهش به ترتیب ۷۵ و ۵۷ درصد از تراکم شاخه‌‌های گل جالیز در واحد سطح و نیز کاهش ۶۰ درصد بیوماس گل جالیز میشود. همچنین علف کش گلایفوزیت با غلظت بسیار پایین (۵۰ میلی لیتر در هکتار در تاریخ کشت اول و دوم) که به گیاه اصلی خسارت نزند.
- روش آفتاب‌دهی دیگر روشی است که باید در گرمترین فصل سال انجام گیرد که به دلیل هزینه بالا در مواقعی استفاده میشود که محصول از نظر اقتصادی دارای ارزش بالایی باشد. سطح زمین را به وسیله پوشش پلاستیکی تیره رنگ می پوشانند و به مدت ۴۵ روز آفتاب دهی را ادامه میدهند تا زیر پوشش علفی رشد نکند.
- غرقاب کردن مزرعه و روش تناوب با گیاهان غیر میزبان به مدت ۲سال و استفاده از گیاهان تله مثل یونجه، ذرت، سورگوم و کتان ( ترشحات ریشه کتان باعث جوانه زدن بذر گل جالیز میشود که آن را آلوده میکند، ولی تولید بذر نمی‌کند.) و همچنین استفاده از ارقام متحمل و مقاوم نیز از روش‌هاست.
- روش بیولوژیک (زیستی) و به کارگیری نوعی قارچ از جنس فوزاریوم امکان از بین بردن این علف هرز در کشور فراهم شده است.
- استفاده از بذرهای گواهی شده و فاقد بذر گل جالیز طبق بسته بندی های معتبر و از فروشگاه های تایید شده میتواند در مرحله ابتدایی بیشترین هزینه حاصله از کنترل علف هرز در کشت را کاهش دهد.
- پایش مزارع و از بین بردن لکه های محدود آلوده به گل جالیز با کندن اصولی بوته علف از زمین و آتش زدن بوته های گل جالیز
- استفاده از کودهای دامی پوسیده شده و فاقد بذر علف هرز
- کنترل علف های هرز میزبان این گیاه در حاشیه مزرعه در زمان داشت و زمان آیش
- حذف علف های هرز میزبان در مسیرهای آبیاری باعث عدم جابه جایی بذر علف ها در مزرعه میشود.
- عدم استفاده از زه آب مزارع بالا دست آلوده
- رعایت مسائل قرنطینه ای
- پاکسازی ماشین آلات و ابزار کشاورزی از بذور و شاخ و برگ گل جالیز
- تاریخ کاشت با تاثیری که از طریق عوامل محیطی، درجه حرارت، بر جوانه زدن بذر گل جالیز می‌گذارد؛ میتواند در کنترل آن موثر باشد یعنی با زود کاشتن محصول و پیش رس نمودن آن می‌توان گیاه را از خسارت آن فراری داد.
- کاهش حاصلخیزی و بالا بودن pH خاک، موجب عدم جذب عناصر غذایی از طرف گیاه و در نتیجه باعث تشدید حضور گل جالیز در مزرعه می شود. بنابراین تغذیه مناسب گیاه قبل از کاشت و در طول مرحله داشت میتواند تا حدودی میزان خسارت را کاهش دهد. گل جالیز شرایط قلیایی خاک را برای رشد بیشتر می‌پسندد.
- کود با تاثیر بر فیزیولوژی میزبان، خصوصیات خاک و اثر مستقیم بر روی گل جالیز از خسارت این انگل می‌کاهد. امروزه کودهای بیولوژیک به عنوان یک جایگزین برای کودهای شیمیایی با هدف افزایش باروری خاک و تولید محصولات در کشاورزی پایدار محسوب می‌شوند. استفاده از کود های سولفاته در طول دوره رشد گیاه می تواند حدودی خسارت میزبان را کاهش دهد.
- حذف گل جالیز، هنگامی که سر از خاک بیرون آورده و قبل از گلدهی توسط ابزار تیز و از طریق قطع کردن آن‌ها از سطح خاک انجام میشود. بیرون کشیدن گل جالیز از خاک برای حذف آن باعث صدمه به ریشه‌های گیاه مورد هدف میشود که بسیاری از کشاورزان در ابتدای ظهور آن این کار را می‌کنند. بیرون بردن اندام‌های قطع شده گل جالیز از مزرعه مهم است زیرا حتی بدون وجود اتصال به میزبان هم قادر به گلدهی و تولید بذر هستند.
باید در حذف علف های هرز و کنترل گل جالیز در زمین به توجه داشت که کنترل در مرحله های نخست و پیشگیری ها باعث کاهش قیمت تمام شده محصول و میزان هزینه برای مبارزه با علف در زمین انجام داد.
