ایران از تولیدکنندگان اصلی گیلاس و آلبالو در جهان است و مگس گیلاس به‌عنوان آفت کلیدی این دو محصول، خسارت قابل‌توجهی وارد می‌کند. لارو آفت با تغذیه از گوشت میوه، موجب کرم‌خوردگی و افت کیفیت محصول می‌شود. این خسارت در ارقام دیررس که از نظر بازارپسندی اهمیت بالایی دارند، شدیدتر است. آستانه تحمل خسارت این آفت برای باغداران پایین است، بنابراین اقدامات پیشگیرانه برای حفظ عملکرد و کیفیت محصول ضروری است.
میزبان‌ها: مگس گیلاس علاوه بر گیلاس و آلبالو، می‌تواند به گونه‌های وحشی گیلاس و برخی درختچه‌ها و گیاهان زینتی نیز خسارت وارد کند. این آفت در نبود میزبان‌های اصلی، در میوه گیاهانی مانند زرشک زینتی، گوجی‌بری، پیچ امین‌الدوله و برخی درختچه‌های خودرو نیز تخم‌گذاری می‌کند. حضور این گیاهان در اطراف باغ، به‌ویژه در حاشیه‌های بدون نظارت، شرایط را برای بقا و گسترش جمعیت آفت فراهم می‌کند.
شکل‌شناسی:
مگس گیلاس حشره‌ای کوچک به طول حدود ۴–۵ میلی‌متر و به رنگ سیاه شفاف است. بال‌های خاکستری با نوارهای مشخص و سر زردرنگ از ویژگی‌های بارز آن بوده و لارو و شفیره آن به رنگ سفید مایل به زرد دیده می‌شوند.
زیست‌شناسی مگس گیلاس:
مگس گیلاس آفتی یک‌نسلی است که زمستان را به‌صورت شفیره در خاک ناحیه‌ی سایه‌انداز درختان می‌گذراند. حشرات بالغ معمولاً از اواسط اردیبهشت و همزمان با تغییر رنگ ارقام دیررس مانند تکدانه و سیاه مشهد در طبیعت ظاهر می‌شوند.
حشرات ماده پس از جفت‌گیری، تخم خود را با تخم‌ریز در زیر پوست میوه‌های در حال رسیدن قرار می‌دهند. میوه‌هایی با پوست صاف، گوشت نرم و حداقل ۵ میلی‌متر ضخامت برای تخم‌ریزی مناسب‌تر هستند. هر حشره ماده می‌تواند در ۳۰ تا ۲۰۰ میوه تخم بگذارد، اما به‌دلیل علامت‌گذاری پس از تخم‌ریزی، تنها یک لارو در هر میوه دیده می‌شود. سوراخ تخم‌ریزی معمولاً نامشخص است، اما با پیشرفت رشد لارو و ورود عوامل بیماری‌زا، اطراف آن دچار پوسیدگی و تغییر رنگ می‌شود.
دوره رشد و تغذیه لارو بسته به دمای محیط و رسیدگی میوه، بین ۱۷ تا ۳۰ روز طول می‌کشد. لارو کامل پس از خروج از میوه وارد خاک شده و تبدیل به شفیره می‌شود. زمستان‌گذرانی آفت به‌صورت دیاپوز اجباری (خواب اجباری) و در همان محل تا بهار سال آینده ادامه دارد.
زمان ظهور مگس‌های بالغ به عواملی چون دمای خاک در بهار، شرایط آب‌وهوایی زمستان، موقعیت جغرافیایی و نوع گیاه میزبان وابسته است. در صورت عدم کنترل مناسب، این آفت می‌تواند تا ۸۰ درصد محصول گیلاس را آلوده کند.
نحوه خسارت مگس گیلاس
خسارت اصلی مگس گیلاس در مرحله لاروی و داخل میوه اتفاق می‌افتد. لارو جوان پس از خروج از تخم بلافاصله به عمق گوشت میوه نفوذ کرده و ضمن تغذیه، فضولات خود را در همان محل باقی می‌گذارد. این فعالیت موجب تخریب بافت داخلی و ایجاد دالان‌های تودرتو در گوشت میوه می‌شود.
بخش آلوده‌ی میوه معمولاً حالت لهیدگی پیدا می‌کند. در ارقام درشت مانند تکدانه، این آسیب از بیرون کمتر قابل مشاهده است، اما با شکافتن میوه، آلودگی و اثرات آن نمایان می‌شود.
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که سطح آلودگی در ناحیه جنوب و جنوب‌شرقی درخت بیشتر است. همچنین، ارقام گیلاس با مزه ترش نسبت به ارقام شیرین کمتر مورد حمله این آفت قرار می‌گیرند.
روش‌های پیشگیری و کنترل مگس گیلاس:
کنترل آفت در باغ‌هایی با ارقام دیررس، شاخ‌وبرگ متراکم یا در مناطق کوهپایه‌ای سخت‌تر است و ممکن است بدون استفاده از آفت‌کش‌ها امکان‌پذیر نباشد. در ادامه مهم‌ترین روش‌ها معرفی شده‌اند:
۱٫ کنترل زراعی و مدیریت باغ
- هرس منظم و اصولی: باعث کاهش تراکم شاخ‌وبرگ، بهبود نفوذ سم و کاهش محل‌های تخم‌ریزی مگس می‌شود.
- جمع آوری میوه‌های آلوده
- کاهش ارتفاع درختان به زیر ۱۰ متر: امکان سم‌پاشی یکنواخت و مؤثرتر را فراهم می‌کند.
- استفاده از پایه‌های پاکوتاه: کنترل آفت را ساده‌تر کرده و اجرای روش‌های فیزیکی و شیمیایی را تسهیل می‌کند.
- کشت ارقام زودرس: زمان رسیدن میوه‌ها زودتر از اوج فعالیت آفت است و احتمال آلودگی کاهش می‌یابد.
۲٫ حفظ علف‌های هرز در زمان‌های کلیدی
بر خلاف تصور رایج، حذف کامل علف‌های هرز گرامینه از سایه‌انداز درختان در دوره بهار ممکن است به افزایش آلودگی کمک کند. این علف‌ها دمای خاک را کاهش داده و زمان ظهور مگس‌ها را تا حدود ۱۰ روز به تأخیر می‌اندازند، که می‌تواند برای تطبیق بهتر زمان سم‌پاشی مفید باشد.
۳٫ خاک‌ورزی و یخ‌آب زمستانه
انجام شخم پاییزه، همراه با یخ‌آب زمستانه در سایه‌انداز درختان، باعث نابودی شفیره‌های موجود در خاک می‌شود. این اقدام ساده و کم‌هزینه می‌تواند جمعیت پایه آفت را برای فصل بعد به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
۴٫ پیش‌آگاهی از زمان ظهور آفت
با استفاده از داده‌های هواشناسی و شناخت دقیق زیست‌شناسی آفت، می‌توان زمان ظهور حشرات بالغ مگس گیلاس را پیش‌بینی کرد. به‌طور معمول، خروج حشرات کامل از شفیره‌ها در عمق ۵ سانتی‌متری خاک، با دمای پایه ۵ درجه سلسیوس و پس از تجمع حدود ۴۳۰ روز-درجه آغاز می‌شود. این شاخص، ابزاری کلیدی برای زمان‌بندی صحیح اقدامات کنترلی است.
سامانه مزرعه با تحلیل دقیق داده‌های اقلیمی منطقه و بهره‌گیری از الگوریتم‌های محاسباتی، لحظه‌ی رسیدن به آستانه حرارتی را برای باغ شما پیش‌بینی کرده و از طریق پیامک، زمان احتمالی ظهور آفت را اطلاع‌رسانی می‌کند.
برای دریافت هشدارهای دقیق و به‌موقع، کشت خود را در بخش «افزودن مزرعه» ثبت کنید.
۵٫ استفاده از موانع فیزیکی مانند توری
- پوشش تاج درخت با توری ۱.۳ میلی‌متری: از نفوذ مگس به میوه جلوگیری می‌کند؛ به‌ویژه در باغ‌های دارای پایه‌های پاکوتاه مثل Gisela 6 بسیار مؤثر است.
- پوشاندن خاک سایه‌انداز با پلاستیک یا توری: مانع خروج مگس‌ها از خاک شده و تا ۹۱٪ خسارت را کاهش می‌دهد.
۶٫ استفاده از تله‌های زرد چسبنده
نصب تله‌های زرد چسبنده با جلب‌کننده‌های مخصوص در ناحیه جنوب‌شرقی تاج درختان، به شکار انبوه مگس‌ها کمک می‌کند. استفاده از حداقل سه تله برای هر درخت توصیه می‌شود. این روش به تنهایی کافی نیست، اما در ترکیب با سایر روش‌ها، اثر کنترلی مناسبی دارد.
۷٫ استفاده از ترکیبات زیستی و دوستدار محیط‌زیست
محلول‌پاشی چهار مرحله‌ای با فرآورده‌های تجاری حاوی Beauveria bassiana، با فاصله هفت روز، از حدود پنج روز پس از ظهور نخستین حشرات کامل آغاز می‌شود. نوبت آخر باید حداقل هفت روز پیش از برداشت میوه باشد. در این دوره باید از آفت‌کش‌های ناسازگار با قارچ اجتناب شود تا اثر آن حفظ گردد.
۸٫ کنترل شیمیایی:
زمان اوج ظهور مگس‌ها معمولاً با تغییر رنگ میوه‌های دیررس از سبز به صورتی کمرنگ همزمان می‌شود. در این مرحله، پوست میوه نرم‌تر شده و برای تخم‌ریزی مناسب‌تر است. اجرای عملیات کنترلی در این بازه، بیشترین تأثیر را در کاهش آلودگی دارد. یکی از روش‌های مؤثر، استفاده از طعمه‌پاشی با محلولی حاوی پروتئین هیدرولیزات و حشره‌کش ثبت‌شده است.
