کرم سیب یکی از مهم‌ترین آفات درختان میوه دانه‌دار به‌ویژه سیب، گلابی و به است که گاه به برخی میوه‌های هسته‌دار و گردو نیز حمله می‌کند. این آفت دائمی، با نفوذ به داخل میوه و تغذیه از بافت آن، موجب ریزش زودرس، کرم‌خوردگی و کاهش شدید کیفیت و عملکرد محصول می‌شود. حمله در مراحل ابتدایی رشد میوه باعث ریزش آن، و در مراحل پیشرفته‌تر موجب افت ارزش بازاری میوه‌ها می‌شود.
کرم سیب از مهم‌ترین حشرات زیان‌آور درختان میوه مناطق سردسیری به شمار می‌رود. در صورت عدم کنترل، خسارت آن در برخی سال‌ها ممکن است تا ۹۰ درصد محصول را از بین ببرد. این آفت به‌ویژه در باغ‌های سیب ایران هرساله با جمعیتی چشمگیر ظاهر می‌شود و فراتر از آستانه زیان اقتصادی خسارت وارد می‌کند؛ به همین دلیل در مدیریت باغات، کنترل تلفیقی آن (IPM) همواره مورد توجه باغداران و کارشناسان بوده است.
گیاهان میزبان:
گرچه سیب و گلابی اصلی‌ترین میزبان‌های کرم سیب هستند، اما این آفت قادر است به میوه‌های دیگری مانند گردو، زردآلو، هلو، بادام، آلو ژاپنی و حتی ذرت نیز حمله کند. با این حال، حمله به میزبان‌های فرعی معمولاً در شرایطی رخ می‌دهد که این گیاهان در نزدیکی باغ‌های سیب کاشته شده باشند.
شکل‌شناسی:
تخم‌های این آفت، ابتدا سفیدرنگ‌اند. با رشد جنین، حلقه‌ای مایل به قرمز و سپس نقطه‌ای قرمز رنگ ظاهر می‌شود که به سر لارو تبدیل می‌گردد. لاروها به رنگ سفید مایل به صورتی‌اند. شفیره قهوه‌ای‌رنگ، حدود یک سانتیمتر طول دارد. حشره کامل دارای بال‌های جلویی خاکستری با لکه مسی در انتهاست و بال‌های عقبی به رنگ قهوه‌ای روشن دیده می‌شوند.
زیست‌شناسی:
فعالیت حشره کامل کرم سیب همزمان با ریزش گلبرگ‌ها و رسیدن دما به حدود ۱۶ درجه آغاز می‌شود. پس از تغذیه از نوش گل‌ها و جفت‌گیری، ماده‌ها تخم‌ریزی می‌کنند. لاروها که پنج سن لاروی دارند، ابتدا از برگ تغذیه کرده و سپس وارد میوه‌های جوان می‌شوند و از گوشت و دانه تغذیه می‌کنند. میوه‌های آلوده اغلب دارای فضولات قهوه‌ای‌رنگ هستند.
لاروها پس از طی مراحل رشدی، از میوه خارج شده و برای شفیره شدن به پناهگاه‌هایی مانند زیر پوست درخت، شکاف‌ها، انبارها یا زیر خاک می‌روند. زمستان‌گذرانی آفت به‌صورت لارو سن آخر درون پیله‌ای ابریشمی انجام می‌شود. مدت‌زمان شفیره‌گی در نسل اول کمتر از ۱۰ روز و در نسل دوم حدود ۲۰ روز است که این تفاوت به تغییرات دمایی بستگی دارد.
در شرایط آبوهوایی مختلف، تعداد نسل‌های این آفت متفاوت است؛ به‌طور مثال، در رشت ۳ نسل و در کرج ۳ تا ۴ نسل در سال دارد که تراکم جمعیت در نسل آخر به اوج می‌رسد.
نحوه خسارت:
لارو کرم سیب پس از یافتن میوه مناسب، با نفوذ به اپیدرم میوه، وارد آن می‌شود. در محل ورود، ضایعاتی شامل تکه‌های پوست، گوشت میوه و فضولات قهوه‌ای‌رنگ آفت قابل مشاهده است. لارو با ایجاد دالانی درون میوه، به دانه‌ها آسیب زده و رشد طبیعی میوه را مختل می‌کند که این امر موجب رسیدگی زودرس و کاهش کیفیت محصول می‌شود. این شیوه تغذیه به لارو اجازه می‌دهد تا مواد مغذی مهمی مانند آلبومین و چربی را به دست آورد. دوره تغذیه لارو بین ۲۳ تا ۲۷ روز به طول می‌انجامد و در این مدت، به‌طور میانگین از یک تا دو میوه تغذیه می‌کند.
ردیابی آفت کرم سیب
برای پایش جمعیت کرم سیب، سه مرحله اصلی در نظر گرفته می‌شود:
- نمونه‌برداری از تخم و لارو: پس از ثبت اولین شکار شب‌پره در تله‌های فرمونی، نمونه‌برداری هفتگی از میوه‌ها و برگ‌های اطراف آن‌ها جهت بررسی نوسان جمعیت تخم و لارو انجام می‌شود.
- بررسی لاروهای سن آخر و شفیره: از اواسط خرداد، با بستن کارتن‌های شیاردار (نوع شان‌عسلی) به عرض ۲۰ سانتیمتر به دور تنه درختان میزبان، وضعیت لاروهای سن آخر و شفیره‌ها پایش می‌شود. بخش شیاردار باید به سمت تنه درخت قرار گیرد.
- پایش جمعیت شب‌پره بالغ: با نصب تله‌های فرمونی، وضعیت جمعیت شب‌پره‌های بالغ و زمان فعالیت آن‌ها ارزیابی می‌شود.
استاندارد نصب تله فرمونی برای ردیابی کرم سیب
برای ردیابی دقیق حشرات بالغ کرم سیب در باغات سیب، استفاده از تله‌های فرمونی نوع دلتا یا بالی‌شکل توصیه می‌شود. این تله‌ها باید در ارتفاع میانی تاج درخت و در باغات سنتی حدود ۱.۵ متر از سطح زمین نصب شوند. دهانه تله باید رو به باد و دور از شاخ‌وبرگ قرار گیرد.
- تعداد تله: سه عدد در هر منطقه پیش‌آگاهی
- فاصله بین تله‌ها: حداقل ۱۰۰ متر
- فاصله از حاشیه باغ: حداقل ۵۰ متر
تله‌های فرمونی همزمان با باز شدن اولین گل‌های سیب نصب می‌شوند. فرمون‌ها هر ۴ هفته تعویض و کپسول‌های مصرف‌شده در کیسه‌ای جداگانه جمع‌آوری و از باغ خارج شوند. از رهاسازی آن‌ها در باغ خودداری کنید.
پیش‌آگاهی و زمان‌بندی مناسب برای مبارزه با کرم سیب
در سال‌های اخیر، روش‌های مختلفی برای پیش‌آگاهی زمان مناسب مبارزه با کرم سیب ارائه شده‌اند. از آنجا که هدف اصلی در مبارزه شیمیایی، لارو سن اول و در روش بیولوژیک، تخم آفت برای رهاسازی زنبور تریکوگراما است، تعیین دقیق زمان تخم‌گذاری و تفریخ تخم‌ها اهمیت بالایی دارد.
۱٫ بازرسی میدانی و بررسی تخم‌گذاری:
از ۳ تا ۴ هفته پس از شکوفه‌دهی، میوه‌ها را حداقل دوبار در هفته بررسی کنید. به دنبال علائم تفریخ تخم‌ها و محل ورود لاروهای سن اول روی میوه‌ها باشید. به محض مشاهده اولین نشانه‌های ورود لارو، اقدام به سمپاشی فوری نمایید. توجه داشته باشید که میوه‌های آلوده را پیش از سمپاشی حذف کنید، زیرا لارو داخل میوه با حشره‌کش از بین نمی‌رود.
۲٫ استفاده از فنولوژی گیاه میزبان:
در روش فنولوژی، مراحل رشد درخت سیب شاخصی برای زمان‌بندی مبارزه با کرم سیب استفاده می‌شود. تبدیل لارو به شفیره همزمان با باز شدن گل‌ها و شروع خسارت آفت با فندقی شدن میوه‌هاست. بنابراین، اولین سمپاشی حدود ۲۱ روز پس از آغاز گلدهی درخت انجام می‌شود. با توجه به تفاوت زمان رشد گیاه و آفت در هر سال، ترکیب این روش با مدل درجه‌روز توصیه می‌شود.
۳٫ استفاده از زمان اوج پرواز حشرات بالغ:
از طریق ردیابی اوج پرواز شب‌پره‌ها با تله فرمونی، و شناخت دوره جنینی (حدود ۱۰ روز)، زمان مناسب مبارزه با لاروهای سن اول تعیین می‌شود. استفاده همزمان از این روش‌ها، دقت پیش‌آگاهی را افزایش می‌دهد.
۴٫ استفاده از روش روز-درجه (Degree-Day):
در روش روز-درجه، با استفاده از شاخص‌های دمایی، مجموع گرمای مؤثر برای رشد و نمو آفت محاسبه می‌شود. آستانهٔ دمایی رشد کرم سیب ۱۰ درجه سانتی‌گراد است و نیاز گرمایی مراحل مختلف زندگی آن بر پایهٔ مطالعات اقلیمی هر منطقه تعیین می‌شود. این اطلاعات برای زمان‌بندی دقیق اقدامات مدیریتی، از جمله سمپاشی، به کار می‌رود.
سامانه «مزرعه» با بهره‌گیری از الگوریتم‌های هوشمند و تحلیل داده‌های آبوهوایی مربوط به موقعیت جغرافیایی باغ شما، احتمال شیوع آفات را به‌موقع ارزیابی کرده و از طریق پیامک به شما اطلاع می‌دهد.
مدیریت آفت کرم سیب
- ارقام زودرس
- بهداشت باغ: میوه‌های آلوده که روی پوست آن‌ها حفره‌های پر از فضولات دیده می‌شود را هر هفته یا دو هفته یکبار جدا کرده و از بین ببرید. جمع‌آوری سریع میوه‌های ریخته شده نیز اهمیت دارد، چون ممکن است حاوی لارو باشند.
- کیسه‌گذاری میوه‌ها: حدود ۴ تا ۶ هفته پس از شکوفه‌دهی، زمانی که قطر میوه حدود ۱.۷ تا ۲.۵ سانتیمتر است. این روش فقط برای باغ‌های کوچک و ویلاها مناسب است.
- آویزان کردن تله‌های فرمونی: این روش در ترکیب با سایر روش‌ها موثر است.
- نوار مقوایی دور تنه: برای به دام انداختن لاروهایی که هنگام جستجوی محل شفیره شدن از تنه بالا می‌روند.
- تغذیه اصولی: تغذیه مناسب و استفاده از کودهای NPK با پتاس بالا و ریزمغذی‌ها، به همراه یک یا دو مرحله سمپاشی، مقاومت گیاه را بالا برده و آلودگی آفت را کاهش می‌دهد.
کنترل بیولوژیک کرم سیب با زنبور تریکوگراما
زنبور تریکوگراما یکی از عوامل مؤثر در کنترل بیولوژیک کرم سیب است. این زنبور با حمله به تخم‌های آفت و تخم‌ریزی در آن‌ها، مانع از ادامه چرخه زندگی کرم سیب می‌شود.
نحوه استفاده:
رهاسازی زنبور در سه نسل آفت صورت می‌گیرد و باید طبق تقویم دمایی، آمار شکار تله‌های فرمونی و مرحله فنولوژیکی درخت انجام شود.
رهاسازی علیه نسل اول:
۱۵ گرم در هکتار در ۳ مرحله:
- مرحله اول: ۴۸ ساعت پس از محلول‌پاشی روغن و همزمان با پیک پرواز
- مرحله دوم و سوم: هرکدام ۵ گرم، با فاصله یک هفته
نسل دوم:
- همانند نسل اول، رهاسازی در ۳ نوبت و مجموعاً ۱۵ گرم در هکتار
- مرحله اول حدود ۳۰ روز پس از پیک نسل اول
- رهاسازی فوق‌العاده (در صورت تداخل نسل دوم و سوم): ۱ تا ۲ مرحله رهاسازی اضافی به میزان ۵ تا ۱۰ گرم در هکتار، با فاصله ۷ روز از هم
نسل سوم:
- مرحله رهاسازی به میزان ۱۵ گرم در هکتار، آغاز حدود ۲۵ تا ۲۸ روز بعد از پیک نسل دوم
- اگر تداخل نسلی وجود داشته باشد، از انتهای رهاسازی فوق‌العاده ادامه می‌یابد.
نکته: در مجموع، رهاسازی تریکوگراما طی فصل زراعی بین ۹ تا ۱۱ نوبت و به میزان ۴۵ تا ۵۵ گرم در هکتار خواهد بود.
مزیت‌ها:
- بدون باقیمانده سم در محصول
- کاهش جمعیت آفت در درازمدت
- قابل استفاده در باغات سیب در مناطق با چند نسل آفت
