همه چیز درباره کاشت، داشت، برداشت کلزا + ۵ آفت مهم

كلزا گياهـي اسـت از خانواده براسیکاسـیا (Brassicaceae) بـا نـام علمي براسیکاناپوس (napus Brassica) کـه در شـرايط آب و هوايـي مسـاعد بـه صـورت يكسـاله رشـد مـي نمايـد. ایـن گیـاه بـه عنـوان سـومین گیـاه روغنـی مهـم دنیـا شـناخته شـده اسـت. به دلیل خصوصیات خوبی مثل مقاومت به کم آبی، سرما، شوری، استفاده در تناوب کشت، مقاومت نسبی به بافت خاک و قابلیت بالا با رقابت با علف های هرز هم اکنون در سطح وسیعی از کشور کاشته می شود. 

این گیاه دارای ۴۰ تا ۴۵ درصد روغن  است که بخشی به اندازه ۹۰ درصد سهم روغن مصرف داخلی کشور را شامل می شود. پس از استحصال روغن، كنجاله باقي مانده نیز سرشار از پروتئين بوده و براي استفاده در تغذيه دام مناسب مي باشد .

کاشت، داشت، برداشت

خاک

کلزا در اغلب خاک ها رشد میکند ولی مناسب ترین اراضی خاک های با بافت متوسط، زهکش مناسب، مواد آلی کافی است در بقیه انواع خاک ها عملکرد کاهش پیدا میکند.

تناوب

کلزا در تناوب هر محصولی که اجازه تهیه بستر مناسب بذر را بدهد و از توسعه عوامل بیماری زا جلوگیری کند، رشد می نماید. به ویژه در تناوب با غلات عملکرد خوبی داشته است. كاشـت متوالـي كلـزا در يـک زمين يـا كشـت آن در تنـاوب بـا سـاير گياهـان جنـس براسيكا باعث تشـديد بيمـاري هـاي كلـزا مـي گـردد. چـرا كـه در ايـن حالـت عوامـل بيمـاري زا مـي توانـد در سـال هـاي متوالـي در خاک و روي گياه ميزبان باقی بماند و جمعیت خـود را افزايـش دهد. بنابراين هنـگام انتخاب يـك منطقه براي توليد كلـزا، توجـه بـه تنـاوب زراعـی منطقـه بسيار مهم است. 

محصول	بیماری مشترک با کلزا
گندم، یولاف و جو	هیچ بیماری مشترکی وجود ندارد و میتواند قبل یا بعد از کلزا کاشته شود.
ذرت و سورگوم	در مناطقی که از سم آترازین برای کنترل علف های هرز استفاده میشود در تناوب یک ساله با کلزا میتوان کاشت.
سیب زمینی، شبدر، لوبیا و پنبه	بیماری ریزوکتونیا و فوزاریوم ریشه بین آنها مشترک است و باید با رعایت تناوب یک ساله با کلزا کاشته شود.
یونجه و سویا	بیماری مشترک ریزوکتونیا، فوزاریوم ریشه و پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه با رعایت تناوب ۲ ساله با کلزا کاشته شود
آفتابگردان و کلزا	بيماري مشترك ريزوكتونيا، فوزاريوم ريشه و پوسيدگي اسکلروتينيايي ساقه، براي جلوگيري از افزايش بيماري ها، آفات و علف هاي هرز، كلزا نبايد بيش از يك مرتبه در يك دوره چهار ساله كشت گردد و باید در تناوب ۳ ساله با کلزا باشد.

آماده سازی زمین

مجموعه شرایطی که باعث افزایش سرعت جوانه زنی، بهبود کنترل علف های هرز و افزایش مقاومت به سرما و عملکرد دانه میشود. بستر بذر باید نسبتا هموار باشد و تا عمق مناسبی رطوبت کافی داشته باشد. بافت خاک باید دارای ذرات ریز و مقداری کلوخه کوچک جهت جلوگیری از سله بستن و فرسایش و ایجاد سطح بسیار محکمی برای استقرار گیاهچه ها و عدم اتلاف رطوبت باشد. بنابراین قبل از اقدام به کاشت باید مراحل شخم و دیسک و ماله برای آماده سازی خاک انجام گیرد. حتی در این مرحله مبارزه با علف های هرز الزامی میباشد.

تاریخ کاشت

در شرایط اقلیمی متفاوت و نوع آب و خاک هر منطقه تاریخ کاشت میتواند متفاوت باشد. در اکثر مناطق کشور کاشت کلزا از اوایل مهر ماه شروع میشود البته با توجه به رقم مورد کاشت این تاریخ متفاوت می باشد ولی باید توجه داشت که گیاه با رسیدن به سرما منطقه با در مرحله ۶ تا ۸ برگی خود باشد.

میزان بذر و تراکم بوته

کلزا در تراکم های متفاوتی قابلیت کاشت و رشد دارد یعنی مصرف ۴ تا ۱۰ کیلوگرم بذر در هکتار تفاوتی در عملکرد دانه نخواهد داشت. تراکم بوته ۶۰ تا ۸۰ بوته در متر مربع مناسب میباشد. تراکم کمتر از ۲۰ بوته باعث افزایش خوابیدگی و حساسیت کلزا به سرما و کاهش عملکرد آن میشود. تراکم بوته مطلوب باعث زودرسی و یکنواختی در رسیدگی میگردد و ساقه ها نازک تر رشد کرده و در مرحله برداشت راحت تر است. تراکم بوته بالا باعث کاهش عملکرد دانه، خطر وقوع ورس و بیماری، ضعف و کوچک شدن بوته ها، افزایش خطر سرمازدگی در زمستان میشود. 

میانگین بذر مصرفی در صورت وجود بستر مناسب بین ۵ تا ۷ کیلوگرم در هکتار به روش کاشت ردیفی و ۱۰ تا ۱۲ کیلوگرم در هکتار به روش دست پاش است.

عمق و ابعاد کشت 

بذر کلزا به دلیل ریز بودن باید در عمق مناسب کاشته شود معمولا با توجه به نوع رقم و رطوبت خاک و ساختمان خاک و اقلیم منطقه بین ۱ تا ۳ سانتی متر متفاوت است. در مناطق خشک باید عمیق تر کاشته شوند البته عمق کاشته بیش از ۴ سانتی متر باعث به تاخیر انداختن و تضعیف بنیه بذر میشود.

فاصله خطوط کاشت روی رشد علف های هرز و حساسیت به خوابیدگی و میزان آب مصرفی و کود و در نتیجه عملکرد دانه تاثیر دارد. فاصله کاشت ردیف ها باید بین ۱۵ تا ۳۵ سانتی متر و فاصله هر بوته در ردیف هم تقریبا بین ۵ تا ۱۰ سانتی متر باشد.

تغذیه

قبل از تهیه بستر باید تجزیه خاک انجام شود سپس بر اساس نیاز خاک به آن مواد معدنی اضافه شود.

نیتروژن: کلزا نیاز فراوانی به نیتروژن دارد و برای هر تن دانه به ۶۰ تا ۷۰ تن نیتروژن خالص از خاک جذب می کند پس باید یک سوم از کود قبل کاشت به خاک اضافه شود سپس در ۲ مرحله دیگر باقی کود به صورت سرک استفاده شود. اولی در مرحله خروج روزت که گیاه در حال تشکیل ساقه می باشد و دومی در مرحله غنچه دهی و پیش از مرحله گلدهی استفاده شود. البته توجه داشته باشد که باید در مصرف کود نیتروژنه دقت شود زیرا استفاده بیش از اندازه از آن باعث کاهش درصد روغن و افزایش پروتئین دانه کلزا میشود. 

علائم کمبود نیتروژن در کلزا به صورت رشد اولیه ضعیف، رشد سبزینه ضعیف، ارغوانی شدن تمامی برگ ها و رگبرگ ها و در کمبود شدید، زرد شدن برگ های پیر و مرگ آنها میباشد. 

فسفر: یک ار اصلی ترین عناصر که در تمام فرآیند های بیوشیمیایی و در ترکیبات انرژی زا و مکانیسم ها انتقال انرژی گیاه دخیل است فسفر میباشد. گیاه به ازای تولید هر تن دانه در حدود ۱۲ تا ۱۵ کیلوگرم فسفر از خاک جذب میکند. 

علائم کمبود فسفر در گیاه شامل ساقه های با انشعابات کم و برگ هایی در حاشیه و نوک ارغوانی شده اند. 

کودهای فسفاته با توجه به نوع خاک قبل از کاشت به صورت نواری مصرف شود. 

پتاسیم: پتاسیم نیز از عناصر مهم برای کلزا است که باید قبل کاشت یا هنگام کاشت به زمین داده شود، کمبود این عنصر باعث کاهش رشد گیاه، برگ ها کوچک و ساقه های باریک میشود. در صورت کمبود عنصر حاشیه برگ ها زرد و خشک شده ولی همچنان بر روی ساقه باقی میماند.

گوگرد: قبل از اینکه کمبود این عنصر مشاهده شود باعث کاهش شدید عملکرد شود. به طور کلی علائم کمبود گوگرد بسیار مشابه با نیتروژن بوده است. برگ ها رشد ضعیفی داشته و در بخش های فوقانی گیاه به صورت فنجانی شکل درآمده و رنگ ارغوانی در پشت برگ ها مشاهده میشود. 

بررسی های موجود نشان میدهد که استفاده ۵۰۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم در هکتار به همراه باکتری تیوباسیلوس باعث واکنش مثبت گیاه و افزایش عملکرد معنی دار کلزا میشود.

آهن: علائم کمبود عنصر آهن در کلزا مثل سایر عناصر باعث بروز کلروز بین رگبرگ ها در برگ های جوان میشود. درحالی که رگبرگ ها سبز باقی میماند. کودهای ریز مغذی به صورت محلول پاشی بعد از مرحله روزت و در سه مرحله می تواند موثر باشد.

آبیاری

کمبود آبیاری در رشد کلزا عملکرد را بشدت تحت تاثیر قرار میدهد. حساس ترین زمان برای آبیاری، مرحله گلدهی و اوایل خورجین بندی می باشد و کمبود آب در این مرحله موجب کاهش تعداد خورجین و دانه بندی و نیز کوچک ماندن دانه ها و کاهش درصد روغن دانه میگردد. در بیشتر مناطق کلزا کاری ایران آبیاری ۲تا۳ نوبت در پاییز و ۳ تا ۴ نوبت در بهار مورد نیاز است. تاخیر در آخرین مرحله آبیاری کلزا باعث کاهش عملکرد دانه و ایجاد شاخه های جانبی جدید و عدم رسیدگی یکنواخت محصول میشود و برداشت و کیفیت را شدیدا کاهش میدهد.

علف های هرز

انواع علف های هرز: نازک برگ ( قیاق، ارزن وحشی، گندم، جو، دم روباهی،…) و پهن برگ ها ( خردل وحشی، کنگر وحشی، پنیرک،…) روش های کنترل: آیش-تناوب، کولتیواتور زدن بین ردیف ها، استفاده از علفکش های مختلف مثل ترفلان قبل کشت و یا گالانت سوپر، فوکوس، نابواس و…

آفات شایع کلزا

شته مومی کلزا Brevicoryne brassicae

این آفت در مناطق مختلف ایران در اواخر زمستان و اوایل بهار شیوع داشته و باعث بروز خسارت هایی از جمله پیچیدگی برگ و جوانه های انتهایی، ضعف و پژمردگی، زردی برگ و توقف رشد، خشک شدن جوانه ها و درنهایت کوتاهی غلاف ها میشود.

کنترل: از بین بردن علف های هرز، استفاده از شته کش های اختصاصی پریمور و متاسیستوکس و دیمتوات  

سرخرطومی ساقه

داخل ساقه تونل حفر نموده و آفت زمستانی کلزا در اروپا است.

بیماری مهم کلزا

پوسیدگی سفید ساقه یا کپک سفید ساقه ( پوسیدگی اسکلروتینیایی )

این بیماری در اکثر مناطق ایران دیده میشود زمان گسترش این بیماری اواخر فصل و در مرحله گلدهی میباشد. علائم بیماری روی ساقه ها به صورت لکه های کشیده و آبسوخته ظاهر میشود. این لکه ها دور تا دور ساقه را میگیرد و حالت لهیدگی در پایین ساقه به آن میدهد و باعث افتادگی بوته روی خاک میشود.

کنترل این بیماری از طریق جمع آوری و سوزاندن بقایای آلوده گیاهی، شخم زدن و تناوب زراعی، مدیریت تاریخ کاشت، کاهش تراکم بوته، استفاده از ارقام مقاوم امکان پذیر است. مبارزه شیمیایی با استفاده از ترکیب آیپرودیون _کاربندازیم در کنترل این بیماری بسیار کارآمد است.

بیماری ساق سیاه کلزا

این بیماری گسترش جهانی دارد و قارچ عامل آن در بقایای و بذور آلوده زنده میماند. بیشترین خسارت بیماری در زمان ساقه دهی کلزا میباشد. علائم اولیه به صورت لکه های زرد کمرنگ متمایل به خاکستری و خرمایی با نقاط سیاه در داخل آن دیده میشود.

کنترل این بیماری با استفاده از بذور ضدعفونی شده، از بین بردن علف هرز و بقایای گیاهی آلوده، آیش و تناوب با گیاهان غیر میزبان مثل یونجه و شبدر و حبوبات، استفاده از ارقام مقاوم، مبارزه شیمیایی با سموم پروپیکونازول، آزوکسی استروبین در مرحله ۲ تا ۶ برگی کلزا میتواند کارآمد باشد.

برداشت

میزان روغن دانه های کلزا تا ۴۰ روز پس از گرده افشانی سیر صعودی دارد. بعد از ۵۰ روز پس از گرده افشانی دانه ها به حداکثر وزن خود رسیده و تمام بذور سیاه شده و رطوبت آن به کمتر از ۱۵ درصد رسیده باشد که مصادف با زمان برداشت با کمباین است. 

دانه های کلزا به دو روش مستقیم و غیر مستقیم قابل برداشت هستند. در روش برداشت مستقیم به هنگام رسیدگی یکنواخت و رنگ گیری دانه ها بوته ها عملیات صورت میگیرد اما در برداشت غیر مستقیم همه دانه ها رنگ نگرفته و همچنان بعضی از آنها قهوه ای هستند و با نمونه برداری از قسمت میانی ساقه اصلی و فرعی و شمارش تصادفی تعداد دانه ها رنگ گرفته آنها را زودتر از موعد برداشت میکنند.

کاشت کلزا مانند هر گیاه دیگری به شرایط خاصی نیاز دارد و به همین دلیل است که ما در این مقاله به طور کامل شما را با نحوه کاشت گیاه کلزا آشنا کرده‌ایم و ویژگی‌های خاک مناسب کشت کلزا را به طور کامل نام برده‌ایم.

مراحل کاشت کلزا شامل آماده سازی زمین قبل از کشت، اولین آبیاری، زمان کاشت کلزا زمستانه، انتخاب رقم کلزا، کاشت و… می‌باشد. در‌صورت رعایت تمام نکات گفته شده می‌توانید تناژ برداشتی خود را افزایش دهید و به سود اقتصادی خوبی دست پیدا کنید.