یونجه در مدت رشد و نمو خود مورد حمله آفات و بیماری هایی قرار میگیرد که میزان خسارت وارده آنها بر گیاه متفاوت است. عده ای از آفات و بیماری هایی هم هستند که خسارت وارد میکنند ولی میزان این خسارت اقتصادی و چشمگیر نیست. به دلیل برداشت های زیاد در واحد سطح مبارزه شیمیایی با آفات و بیماری ها به صرفه نیست و اغلب با برداشت محصول و با روش های مکانیکی و خاکورزی کنترل انجام میشود.
۱- شته خالدار یونجه:
شته ها معمولا دارای ترشحات شیرین و چسبناکی به نام عسلک هستند که مورچه ها را به خود جلب میکند و حتی شته ها در کلنی خود محبوس میکنند تا از شیره آنها تغذیه کنند و درعوض مورچه ها هم از آنها در مقابل گزند و حمله حشرات دفاع میکنند. حشرات این خانواده با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه میکنند به علاوه باعث بروز بیماری های ویروسی و انتقال آنها میشوند. شته ها از آفات مهم و درجه یک گیاهان زینتی، صنعتی، باغبانی، سبزیکاری، جنگلی و… به شمار می آیند و از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار اند.
عده ای از شته ها باعث پیچیدگی برگ و یا تغییر شکل شاخه میگردند و برخی بر روی میزبانان ایجاد گال میکنند. زندگی شته ها بسیار پیچیده است، زادآوری در شته ها بسیار زیاد است به طوری که تعداد نسل آنها به ۲۰ نسل در سال در شرایط مناسب میرسد.
کنترل: به محض ظهور اولین کلنی باید کنترل شروع شود. سمپاشی در این مرحله حشرات شکارگر را از بین میبرد. سموم سیستمیک جذب گیاه میشود و شته های موجود بر سطح و پشت برگ را از بین میبرد و به شکارگر های مفید هم آسیب نمیرساند. این درصورتی است که سموم تماسی تاثیر آنی روی شته ها دارند ولی برای جواب دهی بیشتر و بهتر، کل زیر و روی برگ و ساقه سمپاشی شود.
۲- کنه تارتن دو لکه ای:
کنه عنکبوتی یا تارتن دو لکه ای انتشار جهانی دارد و به طیف وسیعی از گیاهان مختلف در سراسر جهان خسارت اقتصادی وارد میکند. این کنه بسیار ریز علاوه بر گیاهان زراعی و محصولات باغی به زیستی و جنگلی نیز خسارت وارد میکند.
مراحل زیستی آفت شامل تخم، لارو، ۲ سن پورگی و حشره بالغ است. شکل بدن کروی است و ۲ لکه کنار بدن به دلیل تجمع مواد غذایی درون روده و شفاف بودن جلد بدن است. رنگ بدن در این حشرات بسته به فصل متغیر است در بهار و تابستان سبز مایل به زرد و در پاییز و زمستان به دلیل برون فرستادن مواد غذایی از بدن به رنگ قرمز در می آید. برجسته ترین شناسه این آفت تنیدن تار در پشت برگ ها است.
حداکثر آسیب و زیان آفت مربوط به اواخر مرداد و اواسط شهریور است وباعث بروز علائمی همچون برنزه شدن برگها و سپس قهوه ای و خشک شدن آنها ظاهر میشود. البته این وضعیت هنگامی رخ میدهد که تراکم آفت بالا باشد.
کنترل: به ۲ صورت بیولوژیکی توسط دشمنان طبیعی در کشتزار و شیمیایی در صورت بالا بودن جمعیت با استفاده از سم فن پیروکسی میت، آفت قابل کنترل است.
۳- سن سبز یونجه:
این آفت میتواند در تمام مراحل رشدی یونجه باعث بیماری شود و از گیاه تغذیه کند و سبب ایجاد زوال روی گیاه می شود. زمستان گذرانی آن به صورت تخم روی خاک یا طوقه و همچنین روی علف های هرز است. همین امر باعث میشود تا در صورت برداشت اصولی محصـول و کف بر کردن آن بخش عظیمی از تخم ها به فصل آتی منتقل نشوند. زمین که دمای هوا به ۲۰ درجه میرسد پوره ها از تخم خارج شده و در ساعات گرم روز شروع به فعالیت میکنند.
کنترل: سمومی مثل سومیسیدین، فوزالن و زولون نیز در کنترل آفت موثر واقع شده است. البته برداشت زود هنگام یونجه با دروگر بشقابی به صورت کف بر انجام میگیرد تا حالت زمستانه تخم همراه محصول برداشت شود. از بین بردن علف های هرز محل زمستانگذرانی هم کاهش میابد.
۴- سرخرطومی برگ یونجه:
این آفت جز مهمترین آفت یونجه در ایران و بیشتر نقاط جهان است. این آفت در دوران لاروی و هم در دوران بلوغ به برگ و ریشه یونجه حمله میکند و باعث ایجاد خسارت میشود.
حشره کامل این آفت سرخرطومی کوچکی است که رنگ آن از قهوه ای تا خاکستری تغییر میکند. تخم های این حشره به رنگ لیمویی مایل به زرد با پوسته شفاف است که به تدریج کدر میشود. لارو ها و بخش بزرگی از تخم های این آفت در سرمای منفی ۶ درجه از بین می روند پس زمستانگذرانی این حشره در بقایا و علف های هرز میباشد. در اواخر زمستان که دما هوا به بالای ۱۷ درجه می رسد حشرات کامل شروع به فعالیت میکنند.
سرخرطومی برگ یونجه یک نسل در سال دارد ولی چون دوره تخم گذاری زیاد است زمان ظهور حشرات زمستان گذران اسفند تا اردیبهشت است و لارو ها را تا شهریور میتوان در سطح مزرعه دید. با این حالت بیشترین خسارت در چین اول محسوس تر است.
این حشره با خرطوم خود از شیره گیاه تغذیه میکند و لاروهای خارج شده از تخم هم از جوانه های انتهایی و ساقه و برگ تغذیه می کنند که باعث سوراخ شدن برگ و سفید شدن بعضی برگ ها میشود.
در سال هایی با بهار گرم خسارت سرخرطومی بیشتر خواهد بود، در بهار های خنک رشد گیاه بیشتر از آفت خواهد بود و خسارت به چشم نمی آید.
کنترل: کنترل این آفت توسط شکارگران طبیعی خود در مزرعه مثل کفشدوزک هفت نقطه ای قابل کنترل است و برای آخرین انتخابی که برای مقابله با این آفت میتوان کرد استفاده از سمومی مثل فن والریت، فوزالن، اکامت، کارباریل و کلرپیریفوس نیز است. استفاده از ارقام مقاوم راه راحت تری برای مقابله با آفات است.
۵- سوسک ریشه خوار یونجه:
سوسک ريشه خوار يونجه در مرحله لاروی به ريشه يونجه صدمه ميزند. لاروها با قطعات دهانی ساینده خود از بافت های مركزی ريشه تغذيه میکنند و مواد حاصل از تغذيه به صورت خاک اره متراكم در داخل ريشه آلوده باقي ميماند. دوره لاروی طولانی ترین مرحله زندگی حشره است. اين آفت زمستان را در حالت لاروی درون ريشه آلوده يونجه مي گذارند و در طول فصل زمستان به تغذیه و رشد كند خود ادامه ميدهد.
سوسک ریشه خوار دارای ۴ سن لاروی است. در فصل بهار لاروها داخل ريشه آلوده به شفيره تبديل ميشوند. حشره بالغ پس از ظهور، ريشه را در محل طوقه بوته يونجه سوراخ ميكند و از خـاک خارج ميگردد. حشرات بالغ که تحرک زیادی ندارند، در اطراف ريشه ديده ميشوند و تخمگذاری را نيز در همين محل انجام ميدهند.
کف بر کردن: یکی از عوامل پایداری حشرات کامل در داخل مزرعه، وجود بقایای گیاه میزبان است. در مزرعه ای که به صورت دستی و با استفاده از داس برداشت می گردد و یا توسط دروگرهای بشقابی کاملا کفیر شود، پناهگاه مناسبی برای پناه گرفتن حشرات کامل در زمستان وجود نخواهد داشت. در نتیجه تراکم حشرات کامل زمستان گذران در مزرعه اصلی کمتر خواهد بود.
چراندن مزرعه: کلیه اقداماتی که در راستای کاهش مقدار بقایا گیاهی در سطح مزرعه انجام میگیرد، در کاهش جمعیت فرم زمستان گذران آفت موثر است. چراندن مزرعه علاوه بر تعلیف دام هـا در از بین بردن بقایای گیاهی ریخته شده در مزرعه، و همچنین نامناسب کردن زیستگاه زمستانه آفت موثر است.
شخم و برگرداندن خاک: بررسی های انجام شده نشان داده است که در مزارع یونجه عمر بیش از ۴ سال تولید محصول اقتصادی نیست، لذا برگرداندن مزرعه و اجرای تناوب زراعی صحیح در کاهش جمعیت آفت موثر است.
۶- بیماری جاروی جادوگر یونجه:
بیماری جارویی یونجه یکی از عوامل ایجاد کننده خسارات عمده و جبران ناپذیر است. یکی از زیان های اقتصادی يونجه كه در اثر اين بيماري به وجود مي آيد كاهش شديد توليد علوفه و تشکیل نشدن بذر است. جارویی یونجه یکی از بیماری های مهم در مناطق گرمسیر است که تعداد چین های برداشتی را به شدت محدود میکند. عامل بيماري در طبيعت توسط زنجرک ها منتقل ميشود. همچنین عوامل بیماریزا از طريق پيوند زدن و گياه انگلي سس نيز قابل انتقال هستند.
مشخص ترین نشانه های بیماری در گیاهان عبارتند از: كوتولگي بوته ها، زردي و بدشكلي برگ ها، كاهش فاصله ميان گره ها، سبز شدن رنگ گلبرگ ها و رشد جوانه های داخل گل، عقيم ماندن گل و تشکیل نشدن بذر این بیماری در عرض های جغرافیایی بالاتر به شدت محدود کننده است و اکثر خسارت های آن به نواحی نیمه بیابانی نظیر اصفهان و یزد تعلق دارد.
کنترل: ابتدا برای کنترل بیماری باید نقاط آلوده تعيين و انهدام فوري اين نقاط در صورت تشخيص بيماري صورت گیرد،راه دیگر اینکه باید بعد از هر چين نقاط بیماریزا با حشره کش های قوی سمپاشی کرد و بلافاصله مزرعه را منهدم نمود.مرحله بعدی زير نظر گرفتن مزارع مجاور در مناطقي كه بيماري حالت اپيدمي دارد. مزارع قديمي بايد به تدریج حذف شوند و مزارع جديد با رعايت فاصله مناسب كشت گردند. جلوگيري از انتقال علوفه تر آلوده به مزارع دیگر برای عدم پخش شدن بذور علف هرز.
۷- بیماری لکه آجری یونجه:
از بیماری های شایع یونجه در خوزستان است. میزان خسارت این بیماری روی رقم یونجه بغدادی تا ۸۸ درصد نیز تخمین زده شده است ولی روی یونجه های وحشی مشاهده نشده است.
بارزترین علائم بیماری ظهور لکه های آجری رنگ با حاشیه قهوه ای روی برگ های یونجه است که با شدت گیری بیماری، بوته های آلوده زرد و خشک میشوند. علائم بیماری حداکثر پس از بارندگی رخ میدهد که رطوبت هوا زیاد است.
کنترل: برداشت محصول پس از ظهور اولین لکه ها، مانع گسترش قارچ میشود و نهایتا از خشک شدن و مرگ بوته ها جلوگیری میکند. کشت ارقام مقاوم یا متحمل در صورتی که بتواند از نظر میزان محصول بـا گیاه اصلی منطقه رقابت کند از دیگر راه های کنترل بیماری محسوب میشود.
۸- بیماری ویروس موزاییک یونجه:
این بیماری در بذر یونجه وجود دارد و منتقل میشود، بیش از ۸۰ درصد مزارع این گیاه را آلوده میکند و یکی از منابع مهم آلودگی ویروسی برای سایر گیاهان میزبان است. این ویروس به شیوه مکانیکی و یا با کمک شته ها در مزارع منتقل میشود و استقرار می یابد. علائم بیماری روی یونجه های حساس در شرایط خنک بهار و پاییز ظاهر میشود.
این ویروس سبب ایجاد لکه های ابلق همراه با قدری بدشکلی میگردد و حالت چروکیدگی برگچه ها دیده میشود. این ویروس همچنین باعث بروز اختلالات فیزیولوژیکی مانند بدشکلی ساقه، کوتولگی و کاهش تولید مواد مغذی می گردد. مقدار جوانه هایی که از پایین بوته رشد میکنند افزایش مییابد و ساقه های ضعیف با برگ های کوچک و آلوده توليد ميشوند. میزان خسارت اقتصادی میتواند بسیار شدید باشد، زیرا از سال سوم به بعد آلودگی موجب کمی رشد و کوچک و ریز ماندن برگ های یونجه میگردد.
کنترل: استفاده از ارقام مقاوم به شته نقش بالايي در كنترل بيماري دارد. عامل بيماري هميشه پس از سپري شدن مدت زمانی ميزبان را دور میزند و دوباره در گياهان مقاوم به بيماري، ظاهر میشود.
يونجه از مهمترین گیاهان علوفه ای برای دامداران در ایـران و در سطح جهان است. زراعت یونجه برای کشورهایی که دارای دامداری های بزرگ و مدرن هستند به عنوان زراعت استراتژیک محسوب می گردند. یونجه به علت بالا بودن ارزش غذايي آن، داشتن مواد مغذی فراوان، افزایش حاصلخیزی خاک، تثبیت زیستی نیتروژن گازی، توانایی کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و امکان کاشت در اقلیم های مختلف بـه ملکه ی نباتات علوفه ای یا طلای سبز مشهور شده است.
از این رو انتظار میرود با توجه به اهمیت کشت یونجه در کشور در مقابل از مقدار کمتری سموم کشاورزی استفاده شود تا برای دام و انسان خطر آفرین نباشد و با این کار به حفظ محیط زیست کمک کنیم.
