باغداران در تمام اقلیم ها و مناطق به دنبال رسیدن به درختانی هستن که تمام ویژگی های مورد انتظار آنها از قبیل مقاومت به سرما و خشکی، آفات و بیماری ها و پربار بودن در عین حال نیاز به مغذی کمتری را داشته باشد.
پیوند زدن درختان اغلب برای ایجاد درخت ترکیبی بادوام استفاده می شوند. پیوند زدن به منظور ایجاد درختی است که تمام ویژگی های خوب و قابل انتظاری که جمعا میخواهیم را پرورش دهیم. البته هدف از این پیوند متفاوت است، اما در تمام مراحل پیوند باید شرایط لازم برای یکپارچگی و موفقیت فراهم شود.
یکی از مهمترین پارامترهای پیوند زدن درختان، ایجاد شرایط محیطی و فیزیولوژیکی مناسب برای گیاه است. بسیاری از باغداران و کشاورزان این عمل را در میان درختان میوه برای اهداف مختلف انجام می دهند.
تعریف پیوند:
در پیوند اتصال بین دو درخت مختلف حاصل شده است. پیوند زدن درختان زمانی امکان پذیر می شود که این دو گونه مختلف پس از مدتی ادغام شوند و با هم جوش بخورند. در این حالت یک گونه گیاهی از دو ترکیب متفاوت ایجاد می شود. این درخت تولیدی می تواند به طور واحد به زندگی خود ادامه دهد.
در باغبانی پایه عبارتست از قسمت پاييني پيوند كه سيستم ريشه ي گياه را تشكيل ميدهد و ممكن است كه دانهال (نهال بذري) قلمه هاي ريشه دار شده و يا گياهي خوابانده شده باشد و پیوندک عبارتست از قطعه اي كوتاه كه از شاخه جدا شده و داراي چندين جوانه راكد است و هنگام پيوند، قسمت بالايي را تشكيل ميدهد و از آن ساقه، شاخه ها و يا هر دو رشد ميكنند.
پيوندك بايد از رقم مورد نظر گرفته شود و عاري از بيماري باشد. شباهت بین نوع این دو گیاه امکانات بیشتری را برای همجوشی فراهم می کند. یعنی هر چه این دو گیاه از نظر خانواده و ژنتیک بیشتر شبیه باشند، احتمال موفقیت پیوند درخت بیشتر می شود. همچنین برای جوش دادن دو درخت به زمان کمتری نیاز دارید. به عنوان مثال، شرایط پیوند خوبی بین درختان گیلاس و آلبالو وجود دارد. چون از نظر ژنتیکی شبیه هم هستند.
تغییرات رنگ نیز در شرایط پیوند زدن درختان رخ می دهد. اگر پیوندک به خوبی با پایه ارتباط داشته باشد، درخت پیوند شده مقاومت بیشتری در برابر سرما و بیماری ایجاد می کند. پیوند درختان اغلب با کاهش طول عمر گیاهان همراه است. به عنوان مثال، زمانی که یک درخت پسته به یک نمونه همسان یا آتلانتیکا پیوند زده می شود، درخت پیوند شده می تواند تقریباً ۲۰۰ سال عمر کند، اما اگر پیوند شما در این نوع اتصال و پایه رایج توسط درخت چاتلانقوش یا بنه تشکیل شود، طول عمر این درخت حدود ۶۰ سال می باشد.
دلایل پیوند زدن درختان:
– گاهی اوقات نمی توان یک گونه را با استفاده از قلمه و پاجوش تکثیر کرد. در این موارد از روش پیوند برای نگهداری و انتقال صحیح خصوصیات ظاهری و باردهی استفاده می شود. در واقع به این ترتیب وضعیت ژنتیکی گیاه تغییر نمی کند.
– تکثیر نمونه های درختان فرسوده با بهره مندی از پیوند زدن، البته در این صورت باید ریشه درخت همچنان فعال و جوان باشد.
– پیوند زدن گاهی اوقات برای تقویت استفاده می شود. در واقع کمبود شیره را می توان با پیوند جبران کرد. این کمبود شیره توسط پیوند زدن درخت ریشه دار انجام می شود.
– گاهی از پیوند برای ترمیم درخت است. یعنی درخت پایه خیلی آسیب دیده و باید پیوند زده شود.
– ناسازگاری با محیط نیز ممکن است دلیلی برای درختان پیوند زدن باشد. در این صورت درخت بر مبنای مناسبی برای محیط زیست پیوند زده می شود. به عنوان مثال، اگر درختی نمی تواند خاک مرطوب را تحمل کند، آن را به گونه ای پیوند دهید که خاک مرطوب را تحمل کند.
– در برخی موارد از پیوند برای تعدیل رشد استفاده می شود. ضعف یا استحکام ریشه ها با عمل پیوند به درجه متوسطی می رسد.
– با پیوند سریعتر به مرحله باردهی خواهید رسید.
مزایای پیوند زدن درختان:
– بازده محصول با این فرآیند افزایش می یابد.
– عملیات پیوند زدن میوه های بزرگ و باکیفیت را فراهم می کند.
– میوه ها ماندگاری طولانی دارند. یعنی در حین چیدن تا رسیدن به مرحله استفاده کمتر آسیب دیده و صدمه می بیند. چون ماندگاری بیشتری دارد و مقاوم تر است.
– برای پیوند زدن درخت نیز در زمان رسیدن میوه تغییراتی وجود دارد. معمولاً میوه ممتاز در اواخر فصل می رسد و قیمت بالاتری دارد.
تاریخ پیوند:
برای پیوندهای جوانه، زمان بین اواخر خرداد تا اواخر تابستان را انتخاب می کنند. بیشتر پیوندهای چوبی از اواخر زمستان تا رشد گیاه رشد می کنند. هدف درخت میوه از پیوند زدن ایجاد تغییر مثبت در تولید درختان میوه و بهبود کیفیت آن است. این پیوند بر الگوهای گرده افشانی در باغ، عملکرد درخت و شکل رشد درخت تاثیر می گذارد.
این پایه ها شرایط را برای به دست آوردن گیاهان کوتاه قد اما قوی فراهم می کنند. در روش پیوند زنی میان پایه عوارض پیوند برطرف می شود و زخم های ریشه، تنه و شاخه ترمیم می شود. در این راستا، بازدهی سریعتر از قبل شروع به افزایش می کند.
هنگام پیوند گیاهان باید به مقدار شیره آن توجه شود. زیرا این اتصال در زمانی که شیره ها زیاد است برقرار نمی شود. دمای بالا همچنین می تواند پیوندک را خشک و از بین ببرد. اگر دما کمتر از ۱۰ درجه سانتیگراد باشد سلولهای پیوند فعالیت خود را از دست می دهند و پیوند ساخته نمی شود.
ارتفاع محل پیوند:
پیوند بايد در ارتفاعي خاصی از پايه زده شود که نه آنقدر پایین که در سالیان بعد زیر خاک رود نه آنقدر بالا که به راحتی در معرض آسیب قرار گیرد، در ضمن باید به جهت جوانه و مسیر باد نیز در این ارتباط توجه داشت که جوانه در معرض باد و تابش شديد آفتاب نباشد تا بلافاصله خشک شود و از بین برود.
| نوع درخت | سیب | گلابی | هلو و شلیل | زردآلو | گیلاس | بادام | گردو | انگور | توت |
| ارتفاع محل پیوند تا سطح خاک | ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر | ۲۰ سانتی متر | 20 تا ۳۰ سانتی متر | 15 سانتی متر | 15 تا ۲۰ سانتی متر | ||||
شرایط انتخاب پایه:
- پایه باید مقاومت لازم در برابر سرما را داشته باشد.
- انتخاب باید به گونه ای انجام شود که شرایط پرورش مناسب داشته باشد. در حالی که به سرعت در حال رشد است.
- برای پیوند درخت باید گونه های مقاوم به آفات و بیماری ها انتخاب شود. در این مورد، می توانیم انتظار موفقیت پیوند زدن را داشته باشیم.
شرایط انتخاب پیوندک:
– باید از گیاه یکساله انتخاب شود.
– شاخه های انتخاب شده برای پیوندک از قسمت های شاخه های بارده یا گل دهنده جدا می شوند. در غیر این صورت ثمری نخواهد داشت.
– پیوندک را از قسمت میانی شاخه ها انتخاب کنید. چون قسمت پایین میوه کم دارد قسمت بالایی ضعیف است.
– اگر پیوندک از درخت خفته به دست آمده باشد، جداسازی باید در مدت خواب درخت انجام شود.
انواع پیوند زدن درخت:
پیوند جوانه ای ، پيوندك ها از شاخه هاي سال جاري گرفته ميشود و يا در هنگام خواب تهيه و تا بهار در دماي ۰ تا ۴ درجه سانتيگراد نگهداري ميشود. زمان انجام اين نوع پيوند از اواخر زمستان تا اواخر تابستان بوده و شامل انواع زير مي باشد.
۱- پیوند سپری یا شکمی:
مرسوم ترین نوع پیوند جوانه می باشد که بيشترين کاربرد را دارد. به آن پيوند T هم گفته ميشود. اين نوع پيوند در درختان هلو، بادام، آلو، شليل، گلابي و سيب كاربرد دارد و لازم است در مورد درختانی مانند پسته و مرکبات که پس از انجام برش تولید شیره میکنند، برش پایه به صورت T معکوس انجام گیرد.
نكته: بايد از جوانه هاي رويشي استفاده شود نه زايشي و بجز گيلاس در بقيه درختان ميوه بهتر است از جوانه هاي پايين استفاده شود.
روش اجرا: ابتدا برش عمودي ۲٫۵ سانتي متري در پايه زده و سپس عمود بر آن برش افقي به اندازه يك چهارم قطر ساقه ايجاد ميشود، پيوندك نيز با برشي به ارتفاع ۱٫۵ سانتي متري دارای جوانه برداشته میشود و سپس جوانه برداشته شده را از بالا وارد شكاف ايجاد شده در پوست پايه كرده و به سوي پايين برده تا جفت گردد. سپس روي آن را با نوار پلاستيكي پوشانده میشود به نحوي كه روي جوانه بسته نشود. در این راستا از جوانه ها استفاده می شود. این جوانه به شکل دلخواه در طول ساقه زیر پوست قرار می گیرد.
۲- پیوند لوله ای:
این پیوند به صورت لوله ای با جوانه ها از پوست درخت جدا می شود. اين نوع پیوند به لحاظ آسانی انجام، گیرایی و عدم استفاده از چسب و نخ پیوندی در انار و پسته توصيه ميشود. در زبان عامیانه اين پیوند ماسوره ای هم نامیده میشود.
روش اجرا: پوست ساقه پایه به طول حدود ۱ تا ۳ سانتی متر را برش دهید و بردارید. پایه را درون پیوندک دارای جوانه که به شکل لوله است فرو کنید. پیوندک و پایه روی هم می لغزند به طوری که لایه های جوانه آنها روی هم قرار می گیرند.
نکته: درختان پیوند زده به صورت لوله ای برای درختان با قطر کمتر از یک سانتی متر استفاده می شوند. از این نظر، پیوندک و پایه دارای قطر یکسانی هستند. اگر قطر پایه و پیوند متفاوت باشد از روش پیوند حلقه ای استفاده می شود.
۳- پیوند قاشی:
این نوع پیوند در درختانی که پوست نمی دهند همانند انگور کاربرد دارد. زمانی استفاده کنید که پیوندک و پایه هر دو در حال استراحت هستند و درخت در حال سقوط نیست.
روش اجرا: پیوندک ها از شاخه هایی با قطر ۱ تا ۲٫۵ سانتی متر انتخاب می شوند. ابتدا برشي با زاويه ۴۵ درجه در زير جوانه زده و سپس از ۲٫۵ سانتی متری بالای جوانه برشي شيبدار به طرف پايين در داخل ساقه زده تا به برش اول برسد. در پايه نيز برشي كاملا مشابه ايجاد كرده و سپس آنها را روی هم قرار دهید و بجز روی جوانه بقیه را ببندید.
نکته: برای موفقیت درخت پیوند زدن در محل پیوند از پلاستیک استفاده کنید. این پلاستیک برای حفظ رطوبت در محل پیوند ضروری است.
۴- پیوند وصله ای:
این نوع پیوند در درختانی که پوست ضخیم دارند مانند گردو کاربرد دارد.
روش اجرا: در زماني كه درخت پوست بدهد و گياه رشد سريعي دارد، قسمتي از پوست بین ۲ گره روي پايه به صورت مربع يا مستطيل برداشته شده و پيوندك از جوانهاي كه در كنار يك برگ باشد به همان اندازه برداشته و روي آن قرار مي گيرد.
نوع دیگری از پیوند، پیوند شاخه است که در اواخر زمستان تا اوايل بهار انجام میشود و با پيوندکی كه در زمان استراحت گياه گرفته شده و در دماي صفر درجه سانتيگراد نگهداري شده انجام ميشود.
۱- پیوند مجاورتی:
این نوع پیوند در طبیعت به وفور وجود دارد. روش همجواری پیوند زدن یا پیوند مجاورتی درختان زمانی استفاده می شود که درخت پیوندهای ممکن دیگری نداشته باشد مثلا وجود ۲ يا چند درخت يكسان اما متفاوت از نظر عملكرد در يك باغ كنار هم. در طبیعت گاهی این پیوند به صورت اتفاقی شکل میگیرد مثلا هنگامی که دو درخت به یکدیگر ساییده می شوند، پوست بین آنها خراش خورده می شود. این پیوند امکان ادغام دو لایه زایشی در درختان مجاور را فراهم می کند.
روش اجرا: با برداشتن لايه نازك از يك طرف پوست هر يك از پایه و پیوند یا دو شاخه که میخواهیم با هم پیوند بخورند، اقدام به پيوند زدن مينماييد. البته باید پایه و پیوند تا زمان گرفتن پیوند متصل به ریشه خود میباشند.
نکته: برشهاي انجام گرفته در اواخر زمستان يا اوايل بهار به صورت شيبدار با زاويه 20 تا ۳۰ درجه بايد انجام شود، سپس محل انجام برشها را روي هم قرار داده و به يكديگر مي بنديم.
۲- پیوند پلی:
این پیوند در اوایل بهار قابل انجام است و برای ترمیم نواحی آسیب دیده درخت مهم است. اين نوع پیوند به پیوند تعمیری نيز مشهور است که زمان انجام آن در اوايل بهار است.
روش اجرا: برای این اتصال از شاخه هایی با قطر تقریبی 1تا ۲ سانتی متر استفاده کنید. به فاصله ۵ تا ۷ سانتی متر از بالا و پایین محل آسیب دیده پوست را برش دهید و از قسمت سالم خود درخت پوست برای این قسمت جدا کنید.
۳- پیوند اسکنه:
این روش یکی از قدیمی ترین روش های پیوند درختان است و باغداران از آن استفاده می کنند. بيشتر براي تغيير رقم استفاده ميگردد و فصل انجام آن در زمستان است. در این نوع پیوند قطر پایه می تواند بزرگتر از پیوند باشد و پیوندک را از شاخه های یکساله در زمان استراحت میگیریم.
روش اجرا: پایه از تنه، شاخه اصلی یا تاج بریده می شود. سپس یک برش به عمق حدود ۲ تا ۵ سانتیمتر بر روی قطر پایین ایجاد می شود. پیوندک نیز به طول ۲۰ تا ۱۲ سانتی متر از شاخه یکساله جدا شده و سرش را برشی اریب می دهیم و در محل بریدگی روی پایه فرو میکنیم.
نکته: باید لایه زاینده پایه و پیوندک بر روی یکدیگر قرار گیرند.
۴- پیوند تاجی( پوست):
این پیوند در کمترین زمان ممکن نتیجه را می دهد. می توان آن را در شاخه های هر قطر، ضخیم یا نازک انجام داد. برای قرار دادن پیوندک در پایه، پوست پایه را کنار می زنند.
روش اجرا: در پايه هايي با قطر ۲۰ تا ۳۵ سانتي متر، برشي عمودي به طول ۲٫۵ تا ۵ سانتیمتر زده و پوست را برداشته و پيوندك كه انتهاي آن را اریب به سمت پوست برش زده ایم در شکاف پایه قرار مي دهيم، اين پيوند زماني انجام ميشود كه درخت پوست دهد.
در این روش پیوندک در زیر پوست پایه قرار می گیرد.
۵- پیوند زبانه ای یا انگلیسی:
در پايه و پيوندك هاي هم قطر با اندازه ۰٫۵ تا ۱٫۵ سانتي متر در درختان ميوه اي مثل سيب، گلابی انجام ميشود و به پيوند روميزي نيز مشهور است.
روش اجرا: ابتدا بايد پايه را از ۱۰ سانتی متری بالا خاك قطع كرد و برش شيبداري حدود ۳ سانتیمتر در بالاي آن ايجاد كرده و بعد از آن در وسط اين برش، برش ديگري به شكل زبانه ايجاد نموده، سپس روي پيوند هم بدين صورت، این عمل را تکرار نموده، سپس لايه هاي زاينده پايه و پيوندك را روي هم قرار میدهیم.
نکته: اگر برشها فاقد زبانه بودند به آن پيوند نيمانيم هم ميگويند.
توجه داشته باشد موفقیت در پیوند زدن درختان تا حدی نیازمند مراقبت های پس از پیوند زنی میباشد که با آب دادن به درختان و فراهم نمودن شرایط مناسب برای جوانه زدن پیوند و دادن کود برای تقویت آنها، فراهم خواهد شد.
